Twidde Weareldoôrlog

De Twidde Weareldoôrlog was een zeer groôtschaelige oôrlog, de meêst bloedigsten die ooit op de aerdbol is 'evoerd. Vechtende partijen waere an de ene kant Duutsland, Japan, Itâlië, Honharije, Roemenië, Bulgarije, Finland en Mantsjoekwo in an de oare kant onger meer Frankriek, Iengeland, de Vereênigde Staeten, China en de Sovjetunie. Naer schattingen kwamme 72 meljoen mênsen 'ierbie om 't leven. Voorà in Oôst-Europa is vreêd 'arde 'evochte, deer viel 82,5% van aolle militaire slachtoffers.

Verloôp

Deur vee historici wor de Twidde Weareldoôrlog deels verklaerd deur de vernederende vredesvoorwaerden an Duutsland nae Eerste Weareldoôrlog. Deu de opkomst van dictaotor Adolf Hitler in Duutsland kwamme de Duutsers steeds meer tegenover de Iengelse in de Franse te stoô. De oôrlog startende op 1 september 1939 mee de Duutse inval in Poôl'n. Nederland rocht in mei '40 bie de oorlog betrokke. Uze koneginne Willemina ield 'n striedlustige reê, waerin ze zei dat uze troepen dapper stand ieuw en da' m'n achter de Waeterlinie veilig waere. Dat bleek een stuitje laeter wel vreêd optimistisch te wezen; zelf verdween ze een paer daegen laeter naer Iengeland en nog een paer daegen varder capituleerde ons leger. Alleên Zeêland vocht nog deur tot 19 meie. An de draedomroep ao m'n nie vee meer. Aol 't nieuws wier vortan nogal aordig ekleurd. De radiowienkels deeje goeie zaeken. Je zag overal op de daeken kopere draedjes verschiene. Dat was een teken dat er wì een radio mit meêstal de kortegolf was an'eschaft om nae Radio Oranje uut Engeland te kunne luustere. Omdat de taelekennis nog nie groôt was, konne de meêste van ons gin Iengels verstae, daerom wier d'er ok vee nae den Belg eluusterd, die ok vanuut Engeland uutzond. Vanof naejaer 1940 gieng et er langzaemerand minder goed uutzie vor onze bezetters. De Slag om Engeland wier dù de Duutsers verlore, de Blitzkrieg was over en ze gienge rekenieng ouwe mit een tegenreactie. Iedereên boven de vuuftiene most altied een persoonsbewies bie z'n è en nae acht ure 's aevens mocht je eêlemaele nie mì buute komme. Ok de distributie wier erger. Op 't platteland viel't nog wè mee wat 't eten angaet. Het binnenlandse nieuws wier d'r ok nie beter op. Regelmaetig stong d'r een Bekanntmachung van de Wehrmacht mit een lieste van terechtstelliengen in wegens sabotage. De Joden wiere of 'evoerd naer Amsterdam en laeter nae Westerbork en uuteindelijk nae Poôl'n. Die leste bestemmiengen wiste m'n pas nae den oôrlog. De Duutsers krege 't moelijker. In Rusland gieng het bie Stalingrad mis; het Duitse 6e leger onder von Paulus gaf z'n eige op 2 feberwari 1943 over. In 't zelfde jaor op 13 Meie gaeve de restanten van 't Afrika-Kurps d'r eige over. De anvoerder Rommel zat toen al wied en zied in Duitsland. Ze begonne 'm al mà meer te kniepen voor een invasie, en ze waere benauwd dat achter de bunkers langs de kust parachutisten en zweefvliegtuugen zouwe kunne lande. Rommel begon toen ier de zaek op poôten te zetten. Iedereên die nog nie as dwangerrebeier nae Duitsland was of 'evoerd of nie gedwonge in de Arbeidsdienst zat, most boamen gae kappe. De stammem wiere in de polders 'ezet tegen zweefvliegtuugen. Ze krege de naem Rommelasperges. Rommel wier beschouwd as eên van de beste Duutse veldmaarschalken. Laeter wier 'n beschuldigd dat ie in 't complot zat om Hitler op 20 juli 1944 te vermoôren en wier 'n 'edwonge om op 14 oktober 1944 zelfmoord te plegen. Verscheie eilanden in de Delta wiere daorom onder waeter ezet. Binnen een paer daegen most biena iedereên weg weze vanwege de inundatie. Voora rond Walchren wier zwaer 'evochten. De oorlog durende toe september 1945, toe gaf Japan zich over naedat de Amerikaonen twee atoombommen op 't land 'egooid ha. Vanof 1941 was ok Japan betrokke 'ereakt bie de Twidde Weareldoôrlog deu de anval op Pearl Harbor. Duutsland ha z'n eige al een paer maenden eerder over'egeve. Ut meêst verschrikkelukke van dizze oorlog was de Holocaust, weerbie zowat 6 meljoen Joôden ommebrocht binne. De Twidde Weareldoôrlog zurgende wel voo een tweêdeling in Europa, weerna de zogenaemde Kouwe Oorlog ontstong. Europa herstellende z'n eige wel verbaezend snel van de verschrikkingen van de oorlog. Nae de oorlog kwam d'r een enorme economische groei die voor vee welvaert zurgende.

1939

1 september - Invaosie van Duutse troepen in Poôl'n. Begin van de Twidde Weareldoôrlog.
3 september - Oorlogsverklaering van het Vereênigd Konienkriek en Frankriek aan an nazi-Duutsland.
17 september - Ok de Sovjet-Unie valt Poôl'n binne

1940

10 meie - Duutse troepen vallen Frankriek maer ok Nederland, Belhië en Luxemburg binnen. Oal dizze drie lan'n reake noe ok betrokken bie de Twidde Waereldoôrlog.
10 meie - Winston Churchill wor premier vant Vereênigd Konienkriek.
14 meie - De binnenstad van Rotterdam wor verieneweerd deu Duutse bommenwêrrepers.
15 meie - Nederland (be'alve Zeêland) geêft z'n eige in Riesoôrd an de Duutsers over.
16 meie - Den Duutse bezetter voert in Nederland den Midden-Europeêse Tied (MET) in.^[1]
17 meie - Middelburg wor zwaer 'ebombardeerd deu Duutse bommenwerpers. 24 inweuners komme ierbie om 't leven. Zeêland (be'alve Zeêuws-Vlaonderen) geêft z'n eige over an de Duutsers.
19 meie - De leste Nederlandse troepen verleate Zeêuws-Vlaonderen nae 10 daehen verzet tehen de Duutse overmacht.
27 meie - De leste Belhiese troepen verleate Zeêuws-Vlaonderen (bie Truzement).
28 meie - Belhië geeft z'n eige over an de Duutsers.
22 juni - Frankriek geeft z'n eige over an de Duutsers. De helt wor bezet deur Duutsland, de aore helt wor as Vichy-Frankriek een satellietstaete van de Duutsers.
7 december - Duutsland begint de Blitz op Londen. De aanhouwernde bombardement'n kostte an 30.000 man 't leven.

1941

25 feberwari - In Amsterdam wor de Feberwaristaoking 'eorhaoniseerd. De staoking wor hard neer'eslogen: ierbij valle nehen doden.
22 juni - Operatie Barbarossa. Hitler valt Rusland binne, ochteraf een hrote fout.
7 december - Japanse anval op Pearl Harbor. Gevolg is dat de Vereênigde Staeten bie de oorlog worre betrokke.

1942

11 jannewari - Japan valt Nederlands-Indië an.
20 jannewari - In Berlijn wor den Wannseeconferentie 'ehouwe, waer den Endlösung der Judenfrage wor georgaoniseêrd.
27 jannewari - In Winterswiek wor een temperatuur 'emeten van -27,4 C. Dit is tot op noe voor Nederland nog steeds ut kouwerecord.
27 feberwari - In de Jaovazeê goôt Karel Doorman mee z'n vloot ten ogner.
31 meie - Eerste massaole bombardement op een Duutse stad. Keul'n is 't doelwit.

1943

2 feberwari - De noordelijke helt van 't Duutse Zesde Leher geeft zich in Stalingrad over. De Duutse tegenstand is hebroken hetgeen een keerpunt in d'n oorlog betekent.
31 maerte - Bombardement op Rotterdam-west, hierbie komme 326 man omme.
24 juli - Bombardement op Hamburg deu de Britten. Ierbie ontstoôt een vierstorm. Vogges de officiële ciefers komme ierbie 18.474 Duusters om 't leêven.
28 november - Behin van de conferentie van Teheren, weer de grôte drie, Roosevelt, Stalin in Churchill bie mekander komme.

1944

12 feberwari - D'n Duutse bezetter geeft bevel Schouwen-Duveland onger waeter te zetten.
22 feberwari - Tiejens een bombardement op Nijmegen deu de geallieerden, kommen meer as 800 man om 't leven. Ok Arnem, Enschede en Deventer worren op dezen dag deu Amerikaonse bommenwerpers 'ebombardeerd.
3 maerte - Bombardement op het Haegse Bezuujenhout, weerbie 550 man omkomme.
6 juni - D-Day, behin van de geallieerde invaosie in Normandië.
20 juli - Mislukte aenslag op Hitler deu kolonel Claus von Stauffenberg.
4 auhustus - Anne Frank en eur ouwers en zuster worren nae verraed deu de Duutsers opgepakt. 't Joôdse gezin Frank waeren ongerdukers in Amsterdam.
25 auhustus - Paries wor bevried.
2 september - De geallieerden trekken België binn'n.
3 september - Brussel wor bevried.
4 september - Antwerpen wor bevried.
5 september - Dolle Dissendag en oprichtieng van de Benelux.
7 september - Luuk wor bevried.
11 september - Bresjes wor deu de geallieerden 'ebombardeerd. Awast da de plekke was 'eëvacueerd valle d'r toch nog 199 slachtoffers.
12 september - De geallieerden trekken Zuud-Limburg binn'n (gemeênte Eijsden-Margraten).
13 september - Laetste transport van Joôd'n uut Kamp Westerbork.
14 september - Maestricht wor bevried.
16 september - De geallieerden trekken Zeêuws-Vlaonderen binn'n (gemeênten Terneuzen en Ulst).
17-25 september - Operaotie Market Garden (Slag om Arnem).
17 september - De geallieerden trekken Noord-Braebant binn'n.
18 september - Eind'oven wor bevried.
20 september - Nijmegen wor bevried.
3 oktober - Bie een Iengels luchtbombardement wor een gat 'eslegen in de Waschappeller Zeêdiek. Ierbie kwammen 180 inweuners om 't leven deu water in vuur; de plaets zeluf wier zô goed as van de kaerte eveegd deur de bommen en 't binnenstreumende zeêwaeter. De geallieerde troepen landde op 1 november 1944 mee landiengsvaertuugen ten noorden en zuuën van 't ontstaene diekgat. Tun tiede van de landienge bevonde zich nog zes mêsen in 't durp, de rest van de overlevenden was geëvacueerd ni de omriengende durpen. Op 12 oktober 1945, meer dan een jaer laeter, was 't gat edicht. Een nog oaltijd zichtbaer overbliefsel is de kreeke, die ontstaen is deur 't bombardement. Deur 't zoute kwelwaeter, onder de diek door, is 't waeter brak in plaets van zoete. As herinnering an dizze oôrlog, mè zeker oôk an de bevrijdienge, staet ter een Sherman-tank op den diek. Achter de viertoren "Ooge licht" liggen, in een aluve cirkel, de graeven van de oorlogsslachtoffers. Zie ok Inundaotie van Walchren.
20 oktober - Explosie bie Izendieke. Bie een zwaere ontploffinge op een steê bie het durp Izendieke (Zeêuws-Vlaonderen), vallen 47 doôden en 37 gewonden onger Britse en Canadese militairen. De oorzaek van de ramp is nooit achterhaeld.
21 oktober - Aken is d' eêste Duutse stad die deu de geallieerden wor veroverd.
27 oktober - Berrehe op Zoom wor bevried.
29 oktober - Breda wor bevried.
30 oktober - Tole en Goes wor'n bevried.
1 november - Sluus wor bevried; Vlissienge wor bevried deu de Iengelse nae de Slag om de Sloedam.
2 november - Wissekaerke wor bevried.
4 november - Flupland en Steênberrehe wor'n bevried.
6 november - Middelburg wor bevried.
7 november - Ter Veere wor bevried.
8 december - Bie 'n overval op de Leêuwarder hevangenis worn meêr as vuuftig verzetsmensen bevried.
9 november - Moerdiek wor bevried.
16 december - Behin vant Ardenn'noffensief.

1945

25 jannewari - Ende vant Ardenn'noffensief.
27 jannewari - Russische troepen bevreije 't concentraosiekamp Auschwitz.
3 maerte - Bombardement op het Haegse Bezuujenhout, weerbie 550 man omkomme.
7 maerte - De geallieerden trekken over de Rien bie Remagen.
13 maerte - Koneginne Willemina gaet in Djì (Zeêuws-Vlaonderen) de Nederlandse hrens over.
28 maerte - Megchelen (Achteroek) wor bevried.
1 april - Enschede wor bevried.
5 april - Twee Amerikaonse vliegtugen storte neer bie de Kilhaevene van Ouwdurp. 15 doôden en 3 gewonden.
12 april - Harry S. Truman wor beëdigd as 33e president van de Vereênigde Staeten.
16 april - Greunienge wor bevried.
17 april - Ede wor bevried.
20 april - Nijkerke wor bevried.
30 april - Adolf Hitler schie' z'n eige doôd.
4 meie - 't Duutse leger in Noôrdwest-Duutsland, Schleswig-Holstein, Denemarken en Nederland geêft z'n eige over aon de geallieerden (capitulaosie).^[2]
5 meie - 't Ende van den oôrlog in deêze gebieën en lan'n om acht uure 's morgens. Den Canadese generael Foulkes over'andigt in 'Otel De Wereld in Waegeniengen an de Duutsers den uutwerkieng van den capitulaosieovereênkomst. Foulkes en den Duutse opperbevel'ebber in Nederland generael Blaskowitz ongertekenen deêze uutwerkieng om half vuuf 's middags.^[2]
6 meie - Verdere uutwerkieng van den capitulaosieovereênkomst in den aula van den Landbouw'oôgeschole in Waegeniengen.^[2]
7 meie - Schouwen-Duveland wor bevried.
7 meie - 't Duutse leger geêft z'n eige in Reims over aon de geallieerden.^[3]
8 meie - 't Duutse leger geêft z'n eige ok in Berlijn bie de Russen over aon de geallieerden.^[3]
8 meie - Om elf uure ' s aovunds (wintertied 23.01 uure) offisjeel ende van den Twidde Waereldoôrlog in Europa.^[3]
9 meie - Om middernacht (zeumertied 00.01 uure) offisjeel ende van den Twidde Waereldoôrlog in Europa.^[3]
19 meie - Goereê-Overflakkeê wor bevried.
20 meie - Ok Texel is noe vrie.
11 juni - En ok Schiermonnikoôg is as laetste vrie.
6 juli - Intocht van koneginne Willemina in D'n Aegt.
26 juli - De Britse premier Winston Churchill wor opgevolgd deu Clement Attlee.
6 auhustus - De Amerikaonen gooie een atoombomme op de Japanse stad Hiroshima. Op de 9e gooie ze z'r iene op Nagasaki.
9 auhustus - De Sovjet-Unie valt Japan an in trekt China in Noord-Korea binne.
15 auhustus - Japan geeft z'n eige over aon de geallieerden.
17 auhustus - In Nederlands-Indië roepe Soekarno in Hatta de Repoeblik Indonesia uut.
2 september - Japan tekent z'n overgeave. Ende van de Twidde Weareldoôrlog.

Slachtoffers per land

Het antal slachtoffers is onevenredig verdeeld over de verscheie lan'n. Dit is vooral 't geval bie burherslachtoffers.

Land	Inweunerantal 1939	Militaire slachtoffers	Burherslachtoffers	Joôdse Holocaustslachtoffers	Totaol antal doôden	Doôden in % vant inweunerantal
Albanië	1.073.000	28.000		200	28.200	2,63%
Australië	6.998.000	40.400	100		40.500	0,58%
Belhië	8.387.000	12.100	49.600	24.400	86.100	1,02%
Birma	16.119.000	22.000	250.000		272.000	1,16%
Brezilië	40.289.000	1.000	1.000		2.000	0,00%
Bulharije	6.458.000	22.000	3.000		25.000	0,38%
Canada	11.267.000	45.300			45.300	0,40%
China	517.568.000	3.800.000	15.805.000		19.605.000	3,78%
Cuba	4.235.000		100		100	0,00%
Denemarken	3.795.000	2.100	1.000	100	3.200	0,08%
Duutsland	69.623.000	5.533.000	1.810.000	160.000	7.503.000	10,77%
Estland	1.134.000		40.000	1.000	41.000	3,62%
Ethiopië	17.700.000	5.000	200.000		205.000	1,16%
Filepijn’n	16.000.000	57.000	90.000		147.000	0,92%
Finland	3.700.000	95.000	2.000		97.000	2,62%
Frankriek	41.700.000	212.000	267.000	83.000	562.000	1,35%
Frans Indo-China	24.600.000		1.000.000		1.000.000	4,07%
Griekenland	7.222.000	20.000	220.000	71.300	311.300	4,31%
Hongarije	9.129.000	300.000	80.000	200.000	580.000	6,35%
Ierland	2.960.000		200		200	0,00%
Iesland	119.000		200		200	0,17%
India	378.000.000	87.000	1.500.000		1.587.000	0,42%
Irak	3.698.000	1.000			1.000	0,03%
Iran	14.340.000	200			200	0,00%
Itâlië	44.394.000	306.400	145.100	8.000	459.500	1,04%
Japan	71.380.000	2.041.000	580.000		2.621.000	3,67%
Joegoslavië	15.400.000	446.000	514.000	67.000	1.027.000	6,67%
Korea	23.400.000		60.000		60.000	0,26%
Letland	1.995.000		147.000	80.000	227.000	11,38%
Litouwen	2.575.000		212.000	141.000	353.000	13,71%
Luxemburg	295.000		1.300	700	2.000	0,68%
Maleisië	4.391.000		100.000		100.000	2,28%
Malta	269.000		1.500		1.500	0,56%
Mexico	19.320.000		100		100	0,00%
Monholië	819.000	300			300	0,04%
Nederland	8.729.000	7.900	88.900	102.000	198.800	2,32%
Nederlands-Indië	69.435.000		4.000.000		4.000.000	5,76%
Newfoundland	300.000	1.000	100		1.100	0,37%
Nieuw-Zeêland	1.629.000	11.900			11.900	0,67%
Noorwegen	2.945.000	3.000	5.800	700	9.500	0,32%
Oostenriek	6.653.000	?	40.500	65.000	105.500	1,59%
Eilanden in Oceanië	1.900.000		57.000		57.000	3,0%
Oôst-Timor	500.000		55.000		55.000	11,0%
Pool'n	27.007.000	100.000	1.900.000	3.000.000	5.000.000	18,51%
Roemenië	19.934.000	300.000	64.000	469.000	833.000	4,22%
Singapore	728.000		50.000		50.000	6,87%
Sovjet-Unie	175.500.000	10.700.000	11.900.000	1.000.000	23.600.000	13,44%
Spanje	25.637.000	4.500			4.500	0,02%
Thailand	15.023.000	5.600	300		5.900	0,04%
Tsjechoslowakije	15.300.000	25.000	43.000	277.000	345.000	2,25%
Vereênigd Konienkriek	47.760.000	382.600	67.800		450.400	0,94%
Vereênigde Staeten	131.028.000	407.300	11.200		418.500	0,32%
Zweden	6.341.000					0,00%
Zwitserland	4.210.000		100		100	0,00%
Zuud-Afrika	10.160.000	11.900			11.900	0,12%
Totaol	1.961.071.000	25.037.500	41.363.400	5.754.400	72.155.800	3,70%

Boek'n

Herman Amersfoort en Piet Kamphuis - Mei 1940: De strijd op Nederlands grondgebied
David Barnauw - De bezetting in een notendop
Anthony Beevor - De Tweede Wereldoorlog
Sophie van den Bergh enz. - De Bosatlas van de Tweede Wereldoorlog
Norman Davies - Europa in oorlog
Debórah Dwork en Robert Jan van Pelt - De holocaust
Saul Friedländer - Nazi-Duitsland en de Joden
Martin Gilbert - Nooit meer, de geschiedenis van de holocaust
Katja Happe - Veel valse hoop
Abel Herzberg - Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945
Raul Hilberg - De vernietiging van de Europese Joden
Guus Hiltermann - Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog
Loe de Jong - De bezetting
Loe de Jong - Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog
Paul Kennedy - De kering van het tij
Ian Kershaw - Keerpunten
Ian Kershaw - Tot de laatste man
Christ Klep en Ben Schoenmaker - De bevrijding van Nederland 1944-1945
Ad van Liempt - De oorlog
Peter Longerich - De Wannseeconferentie
Insa Meinen - De shoah in België
Ben Nijhuis - De geschiedenis van de Nederlandse Joden
Richard Overy - Waarom de geallieerden wonnen
Richard Overy - Ruslands oorlog
Jacques Presser - Ondergang
Laurence Rees - Auschwitz
Andrew Roberts - Wereld in vlammen
Maarten van Rossem - Drie oorlogen
Norman Stone - De Tweede Wereldoorlog
Alexander en Malcolm Swanston - Atlas van de Tweede Wereldoorlog
Roel Tanja - Een beknopte geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog
Emerson Vermaat - Het Ribbentrop-Molotov Pact 1939

Zie ok

Noôten

Lienks nae buten

[1] NOS

[cap-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Historiek

[capt-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Historiek

[1]

[2]

[3]