Limburg (Nederland)
Zie ok: Limburg (België), provincie van België
| |||||
| |||||
| |||||
| 'Oôdstad | Maestricht | ||||
| Commissaoris van de Konieng |
Emile Roemer (SP) | ||||
| Belangriekste godsdienst(en) | katteliek (64%), protestant (3%) | ||||
| Belangriekste streektaele(n) | Limburgs, Noord-Limburgs, Ripuarisch, Zuudoôst-Limburgs | ||||
| Oppervlakte - Totaol - Land - Waeter |
negende 2.210 km² 2.145 km² 65 km² | ||||
| Inweuners - Totaol - Bevolkiengsdichteid |
zevende 1.133.000 (2024) 528 inw./km² | ||||
| Gemeênten | 31 | ||||
| Volkslied | Limburg mijn Vaderland | ||||
| Officiële website | www.limburg.nl | ||||
.svg)
Limburg (Ripuarisch: Limburrsh) is 'n provincie van Nederland die-a in 't zuudoôsten van 't land leit. Ze grenst an Gelderland, Noord-Braebant, Belgs Limburg, Luuk en 't Duutse Bundesland Noôrdrien-Westfaolen en ei vee meer grenze mee 't butenland as mee aore Nederlandse provincies. Oôdstad en groôtste plekke is Maestricht.
Geografie
[bewerk | brontekst bewerken]Limburg, voraol Zuud-Limburg, oor dikkels beschreve as 't meêst "butenlands" uutziende stikje van Nederland. Dat komt voraol deu 't euvelachtige landschap. In 'n land dat vo 't groôste deêl stikke vlak is en vo de elt onder of mae juust bove zeêniveau leit valt 't landschap zeker op: 'n Groôt deêl van Zuud-Limburg leit naemelik meer as onderd meter bove zeêniveau. De Vaelserberg, mee 322 meter 't oôgste punt van Nederland en nie verre van 't Drielandenpunt mee België en Duutsland is 't oôgste punt van Nederland. Naer 't noôrden toe oort 't landschap vlakker.
Van noôrd nae zuud deustroômt de Maes de provincie. Onder meêr de steeën Mestricht, Roermond en Venlo leie an deze rivier en gebruke 'm bevobbild vò de binnenvaert. Onder de kleine rivieren en beken die d'rop afwaeteren bin de Geul, de Geleenbeek, de Roer en de Niers.
't Zuie van de provincie is, mee deu de groôte bloei in d'n tied van de mienbouw, vreêd verstedelikt, feitelik is 't 't meêst verstedelikte gebied van Nederland buten de Randstad, mee de stad Mestricht en de agglomeraotie Heerlen-Kerkrade ("Parkstad Limburg").
Geologisch is Limburg intresant deudat d'r Limburgse klei of löss vokomt, t'rwiel de rest van Nederland voraol uut rivierklei, zeêklei en zand bestaet.
Inweunerantal
[bewerk | brontekst bewerken]D' ontwikkelieng van 't inweunerantal:[1]
- 1850 — 204.000
- 1900 — 282.000
- 1950 — 728.000
- 1960 — 882.000
- 1970 — 999.000
- 1980 — 1.069.000
- 1990 — 1.104.000
- 2000 — 1.141.000
- 2010 — 1.123.000
- 2020 — 1.117.000
- 2024 — 1.133.000
Geschiedenisse
[bewerk | brontekst bewerken]Wat-a noe Nederlands Limburg is is noe nog nie zoô lang 'n eên'eid. In 't verleje was 't verdeêld onder vee, dikkels butenlandse, meugend'eden. Dit maekt 't moeilik 'n geschiedenisse van deêze provincie te schrieven.
In de pre'istorie was Zuud-Limburg eên van de eerste permanent beweunde gebieden, vee dichter bevolkt en vee ontwikkelder in cultuur. In d'n tied van de Romeinse veroverienge wier in elk geval 't zujen beweund deu de Eburonen, 'n Keltisch volk. Naedan de Romeinen onder Caesar dit volk aodde uutgeroeid kwaeme de Tongeren (ok Keltisch) d'r te weunen. Maestricht (Mosae Traiectum in 't Latiens) was in deêzen tied 'n plekke van beteêkenisse; vee aore plekken in de provincie bestonden toen ok a.
Nae de Groôte Volksveruzienge wier 't gebied bezet deu Franken. As 't Frankische Riek bie 't Verdrag van Verdun in 843 gesplist wier kwam Limburg bie 't middenste, laeter 't oôstelike (Eileg-Roômse, Duutse) riek. 'n Groôt deêl van de moderne provincie viel toen onder de Maesgouw. Groôte macht in 't gebied ao de bischop van Keulen, die z'n macht altied maer uutbreide toet dat d'n ertog van Braebant 'm bie de Slag bie Woeriengen (1288) versloeg. Vanaf toen begon Limburg meêr mee de Nederlanden te integreren. Vanaf 1543 (Verdrag van Venlo) was Limburg ingeliefd bie de Bourgondische Staot.
In d'n Tachtentegjaeregen Oorlog wisselde Limburg 'n paer keer van bezitter. Uutendelienge kwaeme bie de Vree van Munster (1648) deêlen d'rvan in anden van de Republiek, naemelik 't uterste noôrden rond Mook en wat-an me noe Zuud-Limburg zouwe noeme. De rest bleef verdeeld onder voraol Spanje, Luuk, Gulik en Kleef. Staets-Limburg, zoôas 't zujen eêtte, was 'n Generaliteitsland en ao gin stemme in de Staeten-Generaol, omdat 't katteliek was. Dat brocht d'n andel sterk in 't slop, zoôdat Limburg veraermde. Mee de Vree van Utrecht (1713) kreeg de Republiek ok Venlo. Uutendelienge waeren d'r nie minder as 18 eersers in wat noe Nederlands Limburg is.
In 1794 wier 't eêle gebied bie Frankriek gevoegd. 't Goeng deêl uutmaeken van de departementen van de Nedermaes en van de Roer. 't Oorde nie bie de Bataofse Republiek of 't Konienkriek Olland, omdat 't as eên van de Zudelike Nederlanden wier beschouwd. Mee de vurmienge van 't Konienkriek van de Nederlanden in 1815 kwam d'r eên groôte provincie rond de Maes, die-a eêrst naer eur oôdstad Mestricht zouw gae eête maer op initiatief van d'n Konienk Limburg genoemd wier, naer 't ouwe Ertogdom Limburg (dit lag zudeliker en 't omvatte maer 'n klein stikje van de nieuwe provincie Limburg). In 1830 schaerde deêze provincie d'r eige achter de Belgse opstand, maer om-at 'r in Mestricht 'n Ollands garnizoen gelegerd wier bleef deêze stad be'ouwe. Bie de vree in 1839 wier de provincie Limburg lanks de Maes verdeêld: 'n westelik stik vò België, 'n oôstelik vò Nederland. 't Zou nog lang diere vòdan de Limburgers d'r eige echte Nederlanders zouwe voele. De provincie ao zelfs 'n stuitje zittienge in d'n Duutsen Bond.
Nae 1900 wier Limburg 'n echte industrieprovincie, nie in de lèste plekke deu de kolenmienen. Die brochten vee economische vòspoed en immigraotie. Uutendelienge wiere de mienen in de jaeren '70 geslote.
Politiek en bestier
[bewerk | brontekst bewerken]Provincie
[bewerk | brontekst bewerken]De Limburgse Provinciaole Staeten è 47 zeêtels (vò 2007 waere dat d'r 63). Sins maerte 2023 is de verdeêlienge zoô:[2]
Oliefkleur bin partijen van Gedeputeêrde Staeten.
| Uutslag Staetenverkieziengen | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 2023 | 2019 | 2015 | 2011 | 2007 | ||
| BBB | 10 | ||||||
| PVV | 6 | 7 | 9 | 10 ¹ | |||
| VVD | 5 | 5 | 5 | 8 | 7 | ||
| CDA | 5 | 9 | 11 | 10 | 18 | ||
| GL | 4 | 4 | 2 | 3 | 2 | ||
| PvdA | 3 | 3 | 4 | 6 ² | 8 | ||
| SP | 3 | 4 | 8 | 6 | 9 | ||
| D66 | 3 | 3 | 4 | 2 | 1 | ||
| Lokaal-Limburg | 2 | 2 | 1 | ||||
| JA21 | 2 | ||||||
| PvdD | 2 | 2 | 1 | 1 | |||
| FVD | 1 | 7 | |||||
| 50+ | 1 | 1 | 1 | 2 | |||
| Volkspartij Limburg | 1 | ||||||
| Partij Nieuw Limburg | 1 | ||||||
| Zeêtels | 47 | 47 | 47 | 47 | 47 | ||
| Coalitie | 26 | / | 32 | 28 ¹/ 24 ² | 26 | ||
| Opkomst | 54% | 53% | 45% | 52% | 44% | ||
't College van Gedeputeêrde Staeten in 't tiedvak 2011-2015 steunde op 'n coalitie van:
- 2011-2012: CDA, VVD en PVV
- 2012-2015: CDA, VVD en PvdA
't College van Gedeputeêrde Staeten in 't tiedvak 2019-2023 was samengesteld op baosis van deskundig'eid:
- 2019-2021: (PVV, VVD, CDA, (GL), Lokaal-Limburg en FVD/JA21)
- 2021-2023: (VVD, CDA, GL, PvdA, D66 en Lokaal-Limburg)
An 't oôd van de provincie staet in Limburg 'n gouverneur, awast eit 'n dezelfde bevoegd'eden as 'n commissaoris van de Konieng. Dit is 'n erinnerienge an d'n tied dat Limburg nie as gewone provincie van Nederland gezieë wier maer as ertogdom in personele unie mee de Konienk (ziet ierbove bie geschiedenisse).
Gemeênten
[bewerk | brontekst bewerken]Sins de lèste erindeêlienge in 2019 eit Nederlands Limburg nog 31 gemeênten.
|
|
|
Waterschappen
[bewerk | brontekst bewerken]'t Noôrden van Limburg oorde bie 't Waeterschap Peel en Maesvallei, 't zujen bie Waeterschap Roer en Overmaes. Sins 2017 vorme zie saemen 't Waeterschap Limburg.
Justitie
[bewerk | brontekst bewerken]Nederlands Limburg beslaet tweê arrondissementen: Roermond in 't noorden en Mestricht in 't zujen. Ze ressortere onder 't Of van D'n Bos.
Cultuur
[bewerk | brontekst bewerken]Godsdienst
[bewerk | brontekst bewerken]Nog 77% van de Limburgers is in naem katteliek. Iervan gaet maer 'n klein deêl dikkels nae kerke: op 'n modaole zundag weunt ongeveer 7% van de Limburgse bevolkienge 'n misse bie. Toch zien vee Limburgs de kattelieke kerke as 'n belangriek deêl van ulder identiteit. Protestanten bin d'r eêl weinig: nie meêr as 2%. D'n islam is mee 3,5% zelfs anzienlik groôter as 't protestantisme.
Taele
[bewerk | brontekst bewerken]- Ziet ok: Limburgs
In 't groôste deêl van Limburg oor Limburgs gepraot. De dialecten uut 't noôrden van de provincie bin in te deêlen bie 't Kleverlands, die uut 't uterste zuudoôsten bie 't Ripuarisch. Ondanks die taelkundege versnipperienge ore aolle dialecten uut de provincie deu de over'eid sins 1997 as Limburgs erkènd. Biezonder an de dialecten in Limburg is dan ze nog zoôwel in de steeën as op 't land vreêd vee gesproke ore: de streektaele is ier meer as bevobbild in Zeêland 'n vast deêl van de eige identiteit. 't Dialect oor relatief dikkels opgeschreve mae bluuf tot d'n dag van vandaeg voraol 'n spreektaele. Voraol mee de carnaval oor 't vee gezoenge.
Folklore
[bewerk | brontekst bewerken]In Limburg bin vee harmonieën en fanfaores te vinden, meêr as waer dan ok op de wereld. Voraol Kerkrade en Thorn staen ier bekend om. Ok carnaval is 'n eel belangriek en levendeg deêl van de Limburgse volkscultuur. Ut volkslied is Limburg mijn Vaderland.
Noôten
[bewerk | brontekst bewerken]Lienks naer buten
[bewerk | brontekst bewerken]
| Provincie Limburg (Nederland) |
|---|
|
Gemeênten Streêken Provincies |
| |
|---|---|
Noord-Braebant | Noord-'Olland | Overiessel | Utrecht | Zeêland | Zuud-'Olland |