Israël

מְדִינַת יִשְׂרָאֵל

(Medinat Yisrael)
دَوْلَة إِسْرَائِيل
(Dawlat Israïl)

Vlagge

Waepen

Baosisgegevens

Officiële landstaele: Hebreêuws, Araobisch

Oôdstad: Jeruzalem

Regeriengsvurm: Rippebliek

Staetsoôd: Yitzhak Herzog

Regeriengsleider: Benjamin Netanyahu

Religie: joôdendom (75%), islam (18%), chrissendom (2%), Druzen (2%)

Oppervlakte: 22.072 km²
(2,7% waeter)

Inweuners: 10.010.000 (2024)
(454 inw. / km²)

Aore gegevens

Volkslied: Hatikvah

Munte: Israëlische Nieuwe Sjekel (ILS)

UTC: UTC+2
(zeumertied: UTC+3)

Nationaole feêstdag: 14 meie

Web | Code | Tel. .il | IL | +972

Israël, officieel in 't Hebreêuws: מדינת ישראל , en in 't Araobisch: دولة اسرائيل , ofwè de Staet Israël, is 'n land in West-Azië. De bevolkieng tel onheveer tien meljoen mins'n (2024).^[1] Israël is zo'n bee'ie d'n ênigsen democraotie in 't Midden-Oôsten.

Geschiedenisse

De gebeurtenisse uut de Biebel spelende d'r eige voo een groôt deel of in Israël. De Biebel vurmde voe de zionistn de basis van ulder recht op 't gebied in 't Middn-Ôost'n en de oprichting van de staet Israël. Dur waere ok vee orthodoxe joodn die di aors over dochte.

Sins die tied kende de jonge staet vee gewelddaedige conflict'n, die tot noe vôortdure.

In de 19e êeuw wiere de Jooden voorà in Oôst-Europa zwaer vervolgd. Dideu ontstong er et verlang'n nae een eige Joodse staet. Vo de Jood'n kon da alleen mae in Palestina gevestigd wor'n, want di vô ulder 't beloofde land was.

De Joodse journalist Theodor Herzl uut Oesteriek-Honharije richtte de zionistische bewegieng op, die a streefde nae n eige staet. Um mikte da verlang'n bekend op 't zionistisch wereldcongres in 1897. Palestina was toe nog en stik van 't Ottomaonse Riek.

De Turk'n kwamme sterk verzwakt uut den Eerste Weareldoôrlog en in 1920 wier Palestina een Brits mandoatgebied.

Achter den Twidde Wereldoorlog vertrokke d' overleevende jood'n van de nazi-concentroasjekamp'n massaal nae Palestina. In 1947 behon den Araobisch-Israëlische Oorlog, un burgeroorlog tussen Araobische (christenen en moslims) en Joodse inweuners van 't Brits Mandoatgebied Palestina. Israël slaehende derin om ut grôoste dêel van 't Brits gebied te verover'n. Vee Palestijne vluchtende wig of wiere verdreeve deu Israëlische troep'n. Dit wier ok wel deur de islamitische en christelijke Palestijn'n dun Nakba of ramp genoemd. Iedere 14e meie herdienke ze dat.

De 14ste meie 1948 riepe de jood'n de staet Israël uut. Dirop kwam d' immigroasje serieus op hang. In d' êeste drie jaer verdubbelde de joodse bevolking. De Araobieren waere nie gediend va die nieuwe situoasie en der volgdn nog vee oorloog'n. Mit behulpt van onger meer Amerikaônse steun kon Israël een leger opbouwe da sterker was as al de legers van d' omringende lan'n.

Israël eit hin volledige scheiding van godsdienst en staet.^[31][32] De ultraorthodoxe bevolkingsgroep (charedim) 'eit best vee invloed. Deze groep stong nie achter de oprichting van de Joodse staat in 1948. Daarom 'eit dun eeste premier van Israël, David Ben Gurion een antal concessies 'edae. Seculiere Joodn neme ut Ben Gurion kwaeluk dat um nie gezurgd 'ei voe een scheiding van godsdienst en staet.^[31]

Israël verbood tot an 1993 dun import van nie-koosjer vleis en an koosjere restaurants wiere de strikte orthodoxe regels opgeleit.^[33] Er bin echter ok nie-koosjere restaurants die op zaeterdag open bin^[34] en verkesvleis serveern (verboden volgens zuwel dun Thora as dun Koran).^[35] An 't leger en vee aore staetsinstellingen worre de joodse spijswetten op'eleid. Israël 'eit gin openbaar vervoer op de sjabbat.

Het land 'eit gin grondwet, omdat de ultraorthodoxe groep stelt dat de wetten van God de grondwet vurme. In de basiswetten is alleên opgenome dat Israël een democratisch land is. Netanyahu gaf in 2015 an dat um in de wet wilde vastleggen dat de staet Israël de natiestaat van het Joodse volk zal weze, wimee de scheiding tussen godsdienst en staet vadder verminderd wordt.^[37]

Tehenwoordig wor 't land bedreigd deu de meugleke ontwikkeling van een kernwaopen deu Iran. De voormaelige president Ahmadinejad ao een bloed'ekel an de Zioniste en ao meermaolen 'edreigd 'land van de aerdbodem weig te vaegene. Vandeer dat Israël op z'n hoede is voo een Iraonse kernbomme.

Tehenwoordig bin der nog vee probleme in de Gaozastroôk. In 2008 en 2012 viel Israël vanwehe de raketanvallen deu Hamas de stook binne. De westerse media bin steeds meer op de hand van de Palestynn, om mar te zwiegen over media in de moslimlan'n.

Israël ao z'n eihe economisch flienk ontwikkeld en ao een hooger welvaertsnivaeu dan z’n buurlan'n. Vooral in technologie blienkt ut land uut.

Geografie

't Hrens in 't noôrn an Libanon, in 't noôrdoôssen an Syrië, in 't oôssen an Jordaonië, in 't zuden an Ehypte en in 't westen an d'n Middelandse Zeê. Den oôdstad en ok de hroste stad van Israël is Jeruzalem. Aore belangrieke stee'n bin Tel Aviv en Haifa. Een bekende stad int zuujen van 't land is Eilat.

Districten ^[2]

Israël is verdeêld in zes districten (mehoz, meêrvoud: mehozot):

district	vertaelieng	inweuners (2021)	oppervlak (km²)	dichteid (inw./km²)	'oôdstad
Mehoz HaDarom	zudelijk district	1.386.000	14185	98	Beër Sjeva
Mehoz HaMerkaz	centraol district	2.304.000	1294	1781	Ramla
Mehoz HaZafon ¹	noôrdelijk district	1.514.000	4473	338	Nof HaGalil
Mehoz Hefa	Haifa district	1.093.000	866	1262	Haifa
Mehoz Tel Aviv	Tel Aviv district	1.481.000	172	8613	Tel Aviv
Mehoz Yerushalayim ²	Jeruzalem district	1.210.000	653	1853	Jeruzalem
totael staet Israël		8.988.000	21.643	415	Jeruzalem
Ezor Yehuda VeShomron ³	Judea en Samaria Hebied	465.000			Ariël
totael Israëlische bevolkienge		9.453.000

¹ Inclusief de Golanoôgten

² Inclusief Oôst-Jeruzalem

³ Westelijke Jordaonoever, 'oôrt niet bie den staet Israël

De districten Noor'n, Haifa, Centrum en Zuujen binne ongerverdeêld in subdistricten (nafa, meêrvoud: nafot).

Politiek

Parlement ^[3]^[4]

't Parlement bestaet uut ien kaemer (Knesset) mie 120 leêden. Den 25e Knesset is sins 15 november 2022 't 'uudige parlement.

Oliefkleur is coalitie, groen is uut coalitie.

partie	ok bekend as	Knesset			partieleider
partie	ok bekend as	25 (2022)	24 (2021)	23 (2020)	partieleider
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••	•••••••••••••••••••••••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••••••••••
HaLikud	Likud	32	30	36	Benjamin Netanyahu
Yesh Atid		24	17	13 BW	Yair Lapid
Shas ¹		11	9	9	Aryeh Deri
(Kahol Lavan) Hosen LeYisrael	(Blaeuw en Wit) Israël Veêrkrachtig Partie	8 NI	8 BW	15 BW	Benny Gantz
HaTzionut HaDatit ²	Religieus Zionistische Partie	7 RZ	4 RZ	2 Y (Tekuma)	Bezalel Smotrich
Yahadut HaTorah ¹	Vereênigd Tora Joôdendom	7	7	7	Yitzhak Goldknopf
Otzma Yehudit		6 RZ	1 RZ		Itamar Ben-Gvir
Yisrael Beitenu		6	7	7	Avigdor Lieberman
Ra'am	Vereênigde Araobische Lieste	5	4	4 GL	Mansour Abbas
Tikva Hadasha	Nieuwe 'Oôp	4 NI	5 NO		Gideon Sa'ar
HaAvoda ³	Errebeierspartie	4	7	3 HGM	Yair Golan
Hadash		3 HT	3 GL	5 GL	Ayman Odeh
Ta'al		2 HT	2 GL	3 GL	Ahmad Tibi
Noam		1 RZ	1 RZ		Avi Maoz
HaYamin HeHadash	Nieuw Rechts		7 Y	3 Y	Naftali Bennett
Meretz ³			6	3 HGM	Yair Golan
Balad			1 GL	3 GL	Sami Abu Shehadeh
Telem ⁴				3 BW	Moshe Ya'alon
Derekh Eretz ⁴			1 NO	2 BW
Gesher				1 HGM	/
HaBayit HaYehudi ²	Joôdse 'Uus			1 Y	/
totael		120	120	120
coalitie		60 (68)	62	67 (74)
opkomst		71%	67%	72%
kabinet		Netanyahu VI	Bennett - Lapid	Netanyahu V

saemenwerkieng	ok bekend as
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••	•••••••••••••••••••••••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••	••••••••••••••••••••••••
HaTzionut HaDatit	Religieus Zionisme (RZ)	14	6		Bezalel Smotrich
HaMahane HaMamlakhti	Nationaele Ieneid (NI)	12			Benny Gantz
Hadash-Ta'al (HT)		5			Ayman Odeh
Kahol Lavan	Blaeuw en Wit (BW)		8	33
Yamina (Y)			7	6
al-Qa'imah al-Mushtarakah / HaReshima HaMeshutefet	Gezaemenlijke Lieste (GL)		6	15
Tikva Hadasha	Nieuwe 'Oôp (NO)		6		Gideon Sa'ar
HaAvoda-Gesher-Meretz (HGM)				7

¹ charediem / charedisch joôdendom (ultra-orthodox joôdendom)

Shas is sefardisch en mizrachisch

Yahadut HaTorah is asjkenazisch:

– Agudat Yisrael is chassidisch (partieleider Yitzhak Goldknopf)

– Degel HaTorah is mitnagdisch (partieleider Moshe Gafni)

² HaTzionut HaDatit en HaBayit HaYehudi in 2023 saemen as Miflaga Datit Leumit - HaTzionut HaDatit (Mafdal - Religieus Zionisme)

³ HaAvoda en Meretz in 2024 saemen as HaDemokratim (De Democraoten)

⁴ Derekh Eretz is een ofsplitsieng van Telem

Zie ok:

Alle Knessets

Premiers ^[5]^[6]

Nr.	Premier	Tied	Partie	Kabinet'n
1	David Ben-Gurion	1948 - 1954	Mapai	5
2	Moshe Sharett	1954 - 1955	Mapai	2
1	David Ben-Gurion	1955 - 1963	Mapai	4
3	Levi Eshkol	1963 - 1969	Mapai, HaMa'arakh ¹ - Mapai/HaAvoda ²	3
wnd	Yigal Allon	1969 - 1969	HaMa'arakh - HaAvoda	1
4	Golda Meir	1969 - 1974	HaMa'arakh - HaAvoda	3
5	Yitzhak Rabin	1974 - 1977	HaMa'arakh - HaAvoda	1
6	Menachem Begin	1977 - 1983	HaLikud ³ - Herut	2
7	Yitzhak Shamir	1983 - 1984	HaLikud - Herut	1
8	Shimon Peres	1984 - 1986	HaMa'arakh - HaAvoda	1
7	Yitzhak Shamir	1986 - 1992	HaLikud (- Herut)	3
5	Yitzhak Rabin	1992 - 1995	HaAvoda	1
8	Shimon Peres	1995 - 1996	HaAvoda	1
9	Benjamin Netanyahu	1996 - 1999	HaLikud	1
10	Ehud Barak	1999 - 2001	Yisrael Ahat ⁴ - HaAvoda	1
11	Ariel Sharon	2001 - 2006	HaLikud, Kadima	2
12	Ehud Olmert	2006 - 2009	Kadima	1
9	Benjamin Netanyahu	2009 - 2021	HaLikud	4
13	Naftali Bennett	2021 - 2022	Yamina - HaYamin HeHadash ⁵	1
14	Yair Lapid	2022 - 2022	Yesh Atid	1
9	Benjamin Netanyahu	2022 - noe	HaLikud	1

¹ HaMa'arakh = Verbindieng

² HaAvoda = Errebeierspartie

³ HaLikud of Likud

⁴ Yisrael Ahat = Ien Israël

⁵ HaYamin HeHadash = Nieuw Rechts

Zie ok:

Lieste van Israëlische kabinet'n

Presidenten ^[7]

Nr.	President	Tied	Partie
1	Chaim Weizmann	1949 - 1952	HaTzionim HaKlaliym ¹
wnd	Yosef Sprinzak	1952 - 1952	Mapai
2	Yitzhak Ben-Zvi	1952 - 1963	Mapai
wnd	Kadish Luz	1963 - 1963	Mapai
3	Zalman Shazar	1963 - 1973	Mapai
4	Ephraim Katzir	1973 - 1978	HaAvoda
5	Yitzhak Navon	1978 - 1983	HaAvoda
6	Chaim Herzog	1983 - 1993	HaAvoda
7	Ezer Weizman	1993 - 2000	HaAvoda
wnd	Avraham Burg	2000 - 2000	HaAvoda
8	Moshe Katsav	2000 - 2007	HaLikud
wnd	Dalia Itzik	2007 - 2007	Kadima
9	Shimon Peres	2007 - 2014	Kadima
10	Reuven Rivlin	2014 - 2021	HaLikud
11	Yitzhak Herzog	2021 - noe	HaAvoda

¹ HaTzionim HaKlaliym = Algemeêne Zionisten

Plaetjes

Kaerte
Lochtfoto van Israël
Lochtfoto van Israël en buurlande
De rotskoepel op de Tempelberg
Kafarnaüm en Meer van Tiberias
Britse Mandaat van Palestina, 1920
Geld uut 1939. De naem Palestina 'eit overiges niks te maeken mee het tehenwoordige Palestina.
Een paspoort uut de tied van het Britse mandaat. De naem Palestina 'eit overiges niks te maeken mee het tehenwoordige Palestina.

Zie ok

Joôdse vluchteliengen uut Araobisch lan'n
Zesdaegse Oôrlog (1967)
Jom Kippoeroôrlog (1973)

Noôten

Lienks nae buten

Azië
Lan'n: Afghanistan \| Armenië \| Aâzerbeidzjan \| Bahrein \| Bangladesh \| Bhutan \| Brunei \| Cambodja \| China \| Cyprus \| Ehypte \| Filepien'n \| Georhië \| India \| Indonesië \| Irak \| Iran \| Israël \| Japan \| Jeêm'n \| Jordaonië \| Kazachstan \| Kirhizië \| Koeweit \| Laos \| Libanon \| Mallediven \| Maleisië \| Monholië \| Myanmar \| Nepal \| Noôrd-Korea \| Oezbekistan \| Omaon \| Oôst-Timor \| Pakistan \| Qatar \| Rusland \| Saoedi-Araobië \| Singapoor \| Sri Lanka \| Syrië \| Tadzjikistan \| Taiwan \| Thailand \| Toerkmenistan \| Turkije \| Vereênigde Araobische Emiraoten \| Vietnam \| Zuud-Korea
Afankelijke hebied'n: Adjara \| Akrotiri en Dhekelia \| Nachitsjevan \| Nagorno-Karabach
Niet-erkende staeten: Abchazië \| Noôrd-Cyprus \| Palestina \| Zuud-Ossetië
Waerelddeêlen: Afrika - Amerika - Azië - Europa - Oceanië

[1] Cbs.gov.il

[2] City Population

[3] Israel Democracy Institute

[4] Jewish Virtual Library

[5] Jewish Virtual Library

[6] Britannica

[7] Jewish Virtual Library

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]