Denemarken

Kongeriget Danmark
Vlagge Waepen
Baosisgegevens
Officiële landstaele:	Deens
Oôdstad:	Kopenagen
Regeriengsvurm:	Constitutionêle monarchie
Staetsoôd:	Frederik van Denemarken
Regeriengsleider:	Mette Frederiksen
Religie:	Protestants
Oppervlakte:	43.094 km² (1,6% waeter)
Inweuners:	5.468.120 (2007) (126,9 inw. / km²)
Aore gegevens
Volkslied:	Der er et yndigt land
Munte:	Deense kroôn (DKK)
UTC:	UTC+1 (zeumertied: jaet)
Nationaole feêstdag:	5 juni
Web | Code | Tel.	.dk | DK/DNK | +45

Groôte Beltbrugge

Denemarken is een land in Noôrd-Europa, iets groôter dan Nederland, mee 5,6 miljoen inweuners. De oôdstad is Kopenhagen. Het land bestit deels uut een vasteland, Jutland en deels uut een antal eiland, weerop de oôdstad is 'elegen. 't land grenst an Duutsland en an Zweden via een brugge.

Politiek en bestier

Denemarken is een constitutionêle monarchie. Dit wil zèn dat 'er spraeke is van een monarchie hereheêrd deur een hrondwet. Dit is a zo sins 1953.

De wethevende macht wor uutevoerd deur de monarch, die a tevens ok staetsoôd is, en 't parlement. 't Parlement, ok wè Folketing, besti uut 179 man onderebrocht in 1 kaemer. Vooreen, tot oengeveer 1990, was de Sociale Democratische Volkspartij 't belangriekst, mè 't tie behon te keren en de mensen wiern meer conservatief en liberalistisch. Noe besti de rehering dan ok uut een liberaâl-conservatieve coalitie onder toezicht van de Deense Volkspartij, of in 't Deens de 'Dansk Folkeparti'. De uutvoerende macht wor uutevoerd deur de monarch en de ministers.

Van 1972 toet 2024 was Margaretha II staetsoôd van Denemarken.

Tael

De officiele landstaele in Denemarken is Deens. Deens is de tael van vriewè alle Denen, oewè an de mensen op Groenland en de Faeröereilan'n neffen 't Deens ok der eihen tael spreek'n. In 't zuuden van Denemarken wor ok Duuts esprook'n. Andere taelen in Denemarken zien onder are Zweeds, Noôrs en Faeröers, wat a ok officieel erkend is as een tael.

Godsdienst

De nasjonaâle kerke van Denemarken is de evanhelisch-lutherse kerke. Sins 1849 besti 't er in Denemarken vrieheid van hodsdienst. 't Christendom kreeg rond 1100 vassen voet in Denemarken. De evanhelisch-lutherse kerke tel 9 bisdommen, wiran de konieng an 't oôd sti. De 2100 gemeêntes worn bestuurd deur een deur de leden hekozen kerkeraed. Ongeveer 85% van de bevolkieng is evanhelisch-luthers, mè de miste hin allin ni kerke bie bruiloften en derhelijke.

Buuten de evanhelisch-lutherse kerke ei je in Denemarken ok nog de Roôms-katholieke kerke, en ienkele are kerken. Sins 1953 ei Denemarken wee een eihen katholieke bisschop. Der zien ongeveer 35.000 katholieken. Ok zien der nog 6500 joden. Tevens ken Denemarken ok de bewehieng Forn Sidr (De ouwe traditie), deze mensen vereêr'n nog de ouwe Scandinavische hood'n zoas Thor en Odin.

Heografie

Denemarken ei mè 1 landhrens en das in 't zuuden van 't land wirat et grens an Duutsland. In 't noôrn ligt 't Skagerrak, in 't oôssen 't Kattehat en de Oôstzeê en in 't wessen grens tet an de Noôrdzeê. Denemarken oor bie Scandinavië en is helieke ok 't zuudelijkste land van Scandinavië. 't Besti uut ongeveêr 500 eilan'n en 't hroste stik land is 't schiereiland Jutland.

Denemarken grens bieni an Zweden, mè wor escheien deur de Sont, een smalle zeêstraete. Der lig echter wè een bruhhe en een tunnel ni Zweden. Denemarken is bieni illemille vlak. An de weskust is tet vlakste, di lihhen de polders tehen 't Deense waddenhebied an. Oe vadder ni 't oôssen, oe euvelachtiher at wor. Ut oôgste punt van Jutland is Yding Skovhøj bie 173 meter.

't Hroste eiland van Denemarken is Seeland. Bie een oppervlak van 43.000 km2 is Denemarken net iets hrotter dan Nederland. 't Ei echter mè 5,5 miljoen inweuners dus is vee minder dichtbevolkt.

Denemarken ei twi overzeêse hebiedsdeêl'n, de Faeröereilan'n en Groenland. Deze hebieden èn wè een eihen zelfbestier.

Cultuur

Hygge is út behrip voe de Deense cultuur. Hygge ei te maeken mie sfeêr, hezelligeid, mè ok interieur. Ok zurhen onder are eetn en drienk'n voe hygge. Hygge is in 't Ollands je vertaâln bie hezelligeid, mè de Denen zelf vin'n 't nie te vertaâln. Hygge wor beschouwt as de uutdrukkieng voe de Deense mentaliteit.

Rehio's/Provincies

Sins 1 januari 2007 is Denemarken verdeêld in vuuf rehio's. Deze rehio's vervang'n de voormalihe 14 provincies. Ok 't antal gemeêntes is teruhebrocht van 271 tot 98 gemeêntes. De huudihe rehio's zien:

• Oodstad (Region Hovedstaden)
• Midd'n-Jutland (Region Midtjylland)
• Noôrd-Jutland (Region Nordjylland)
• Seeland (Region Sjælland)
• Zuud-Denemarken (Region Syddanmark)

Economie

Denemarken was tot 1945 oôdzaekelijk een lanbouwland, mè nae deze tied breien de industrële sector hihantisch uut en noe besli de lanbouw nog slechs 5% van 't BNP. Tradisjonele industrieproduct'n van Denemarken komm'n nog uut de visserie en scheepsbouw, mè dit is de leste jaeren ok ofenomen.

De belangriekste uutvoerproduct'n van Denemarken zien lanbouwproduct'n, mesines, meubilair, vleês en vis. Invoerproduct'n zien ok mesines, metaelen en branstoffen. Lan'n wibie a vee ehandeld wor zien Duutsland, Zweden en 't Vereênigd Konienkriek.