Zeêuws

't Zeêuws is 'n streektaele die-a gesproken oort in 't zuudwesten van Nederland. Meêstal oort 't Zeêuws as 'n groep dialecten van 't Nederlands gezieë, maer omdan de dialekten afwieke in uutspraeke, grammaotica en ier en daer in woôrdenschat bin ze slecht te verstaen mee 't Nederlands. Naer 't noorden toe gaet 't Zeêuws over in 't Ollands, naer 't zuden zieë me 't vloeiend overgaen in 't West-Vlaoms. Steês vaeker ore 't Zeêuws en 't West-Vlaoms saemen as eên taele genomen, soms ok wè as tweê taelen, bevòbeêld bie Ethnologue.

Zeêuws eit z'n tuus voraol in de Nederlandse provincie Zeêland, mae de grenzen van 't Zeêuws komme nie glad overeêne mee de grenzen van die provincie. Ok de dialecten van Goereê-Overflakkeê ore bie 't Zeêuws, t'rwiel 'n stik van Zeêuws-Vlaonderen ('t oôsten) nie Zeêuwstaeleg is.

Naem

Zeêuwstalig schildje op 't durpsuus van Driewegen

Zeêuws is al oud: 't woord stamt uut de middeleêuwen en is zelf 'n zuudwestelik dialectwoord. In de taelbetekenisse komt 't ok a vroeg vò. Dikkels oor 'n citaot van Jacob van Maerlant uut z'n eilegeleven van Sint-Franciscus ange'aeld:

Men moet om de rime te souken

Misselike tonghe [verschillende taelen] in bouken:

Duuts, Diets, Brabants, Vlaemsch, Zeeus;

Walsch, Latijn, Griex ende Hebreeus

Sins dien tied is 't woord "Zeêuws" vò d'n tongval van Zeêland in gebruuk gebleve. D'r bin toch ok vee aore naemen, daervan sommege gewoner bin. De spreker kan z'n dialect benoeme mee de naem van z'n streek (Walchers, Zuud-Bevelands) of weunplekke (Oôskappels, Eintjessands). Dat komt van eiges deu de verschillen die d'r tussen de Zeêuwse dialecten bin; vee sprekers è 't idee dan ulder dialecten eên durp vedder a bekant nie meer te verstaen bin en dan d'r tussen de verschillende eiland-dialecten al elemaele emelsbreêje verschillen bin. Vandaer dan ze de notie van "'t" Zeêuws verwerpe. Goereêërs en Flakkeêërs noeme ulder taele zelf zoô goed as noôit Zeêuws. Vanouds noemde de Zeêuwen ulder eige taele boers en 't Nederlands burgers; die naemen raeke uut de mode. Ok de naem plat komt vò, mae lang nie zo vee as bevobbild in 't oôsten van 't land.

Vòkommen

't Zeêuws oor gesproke in zuudwest-Nederland. Be'alve in Zeêland is 't ok autochtoon op Goereê-Overflakkeê en in Svore (Oostvoorne) en omgevienge. In 't land van Ulst en in 'n deêl van 't Land van Axel (vanaf Filepine nae 't oôsten toe) praote ze Oôst-Vlaomse dialecten. De dialecten uut de rest van Zeêuws-Vlaonderen ore meêstentieds bie 't Zeêuws gerekend maer ok wè bie 't West-Vlaoms getrokke.

D'r is naer 't noorden toe 'n dialectcontinuüm mee 't Ollands en naer 't zuudwesten mee 't West-Vlaoms. De dialecten van Vore-Putten en d'n Oekse Waerd è vee verwantschap mee 't Zeêuws, en 't Land-van-Kezands puult uut van de West-Vlaomse kenmerken. De grenzen mee 't Oôst-Vlaoms en 't Braebants, daerintege, bin vee scherper.

Dialect of taele?

't Zeêuws oor nie landelik erkend. In Waschappel è ze de gemeênte toch wè zoôver gekrege om 'n straete 'n Zeêuwse naem te geven.

Vanouds oor 't Zeêuws as 'n dialect van 't Nederlands gezieë, nie as 'n aparte taele. Deêze manier van bezieën is vanzelf nie vrie van politieke motieven: 't verschil tussen 't Nederlands en 't Zeêuws is nie wezenlik kleinder as tussen 't Noors en 't Zweeds. De taelen bin onder mekaore te verstaen, maer mee vee moeite. 't Zeêuws ei meegedae an de Vlaemse expansie in de oôge middeleêuwen maer ei nie meegedae an de Braobantse expansie. Zoô bezieë staet 't korter bie 't Nederlands as 't Limburgs en Fries, mae d'r vedder vandaene as 't Afrikaons en 't Braebants. 't Afrikaons oort sins 1925 wè as 'n aparte taele gezeen.

Mee de zoôgenaemde dialectrenaissance en d'n algemene trend stees meêr butendiekse taelvurmen as aparte taelen te zieën prebere sommegen 't Zeêuws uut z'n traditionele positie van Nederlands dialect te bevrieën. Nog zie zoôlang geleje è ze geperbeerd 't Zeêuws, in naevolgienge van 't Nedersaksisch en 't Limburgs, as streektaele te erkennen. Dit initiatief is in 2004 stikgelope bie 't ministerie van Binnelandse Zaeken; ze beschouwden de Zeêuwse dialecten as onderdeel van 't Nederlands, ok al eit 't zoô goed as niks biegedroge an de Nederlandse standerdtaele.

Ethnologue ziet 't Zeêuws toch wè as 'n aparte taele en deze visie is deu de ISO in de ISO/DIS 639-3 taelcodes overgenome; de code is zea. In dit artikel oort omstebeurt mee de woorden taele, dialect(en) en variant(en) nae 't Zeêuws verweze; dit is nie bedoeld as stelliengnaeme in 't debat of 't Zeêuws aol of gin taele is. Ok as t'r nae de standaerdtaele mee Nederlands zonder meêr oor verweze eit dit gin politieke achtergrond.

Taelgeschiedenisse

Toet in de vroege middeleêuwen was Zeêland - toen nog maer eêl dun bevolkt - Ingweoonstaeleg. Dat wil zeie: d'r wier Fries gesproke of 'n Germaons dialect wat-a d'r vreêd op leek. As deêl van 't Frankische riek ao 't Frankisch vee prestige, zoôdan langzaeman vee Ingweoonse gebieden 't Frankisch overnaeme. 't Frankisch op 'n Ingweoons substraot wier de grondvurm van 't Ollands, Zeêuws en West-Vlaoms.

'n Tweêde veranderienge was de Vlaomse expansie. Dit waeren 'n paer veranderiengen in 't Nederlands die-an vanuut 't zujen en zuudwesten van 't taelgebied verspreid wiere. De belangriekste veranderienge was de umlaut van oe naer uu (vandaer uut en nie oet in 't Zeêuws). Dat verspreide z'n eige snel deu 't westen van 't Nederlandse taelgebied en ok Zeêland zat 'r a gauw an. 'n Aore veranderienge in d'nzelfden tied was de mutaotie van -ft nae -cht (after > achter). Dit bleef 'n bitje in 't zujen angen; Zeêland ao 't a gauw overgenomme t'rwiel dat in Olland nog eêuwen zou dieren.

De derde groôte veranderienge in 't Nederlands wier uutgestraeld deu Braebant en gieng vòbie an 't Zeêuws. De Braebantse expansie bestoeng uut 't veranderen van ii in ij en uu in ui (tiid > tijd; huus > huis). Ok viel de -e in vrouwelike woorden as vrouwe, verve en plekke weg. 't Ollands daerentegen nam die kenmerken volop over. Zoô ontstoenge d'r dus groôtere verschillen tussen 't Ollands en 't Zeêuws. In de eêuwen daerop veranderde d'r nog 'n paer diengen, zoôas de ae-klank, die vanuut Zuud-Olland kwam overwaoie (en daer intusse vò 'n groôt deel aweer verdwene is). Pas vanaf de invoerienge van de Leerplichtwet begon 't Zeêuws nae de Standerdtaele toe te groeien.

Kenmerken

Ieronder zulle, beknopt, voraol de diengen beschreve ore, daerin 't Zeêuws van 't Standerdnederlands afwiekt. Ziet vò meêr informaotie de speciaole oôdartikels.

Klanklere

Ziet ok: Zeêuwse klanklere

Klienkers

Vò 'n l doet de oorsproenkelike korte a meêsta verandere in 'n gerekte ao: al oor bevobbild aol. Dit komt in 't Burgerzeêuws nie vò. Vò 'n r is de ouwe a in 'n ae veranderd: arm > aerm.

De Standerdnederlandse aa komt in 't Zeêuws glad nie vò. In de meêste "ouwe" woorden is ze verkleurd naer 'n ae, in vreêmde woorden klienkt 't as 'n ao. Deze klank is feitelik de gewone, neutraole realisaotie van de langen a. Sommege dialecten kenne de ae-klank nie, dat gaet voraol op vò 't Burgerzeêuws en de dialecten uut Zeêuws-Vlaonderen.

De korten e klienkt vreêd a-achtig. In 't westen van Schouwen is 't zelfs 'n soorte van aa. Vò 'n r is 't 'n ander verael: daer gaet de e meer de richtienge van 'n ae op.

Tussen tweê meeklienkers oor dikkels 'n sjwa ingevoegd, net eênder as in feitelik aolle aore Nederlandse streektaelen.

De Nederlandse langen ee vò 'n r ei in 't Zeêuws 'n equivalent in de ae: baer, waereld.

Processen

Umlaut of soms spontaone palatalisaotie komt vò op de a en de o. 't Eêste proces is ierbove a beschreve: woorden as aene (<hane) en waeter getuge daevan. Op de korte a komt 't 'n enkele keer ok vò: vek (<vak). Vò umlaut op de o en oo geldt dat 't deu 't eêle taelgebied vòkomt, maer oe zudeliker, oe dikkelder. Zoô is 't Nederlandse zoon in aolle dialecten zeune, maer zomer en boter bin alleêne in 't zujen zeumer en beuter. Op Schouwen-Duveland leit 't durp Schoddebozze, dit zou op Walcheren Schuddebeuze eête. Ieruut bliekt dus dan Noord-Zeêuwse dialecten soms gin umlaut è g'aod op plekken daer-a dat in 't Nederlands wè vòkomt (Schuddebeurs).

Deu zien Ingweoonse substraot eit 't Zeêuws vee te maeken mee ontrondienge. Dat wil zeie dan vanouds geronde klienkers toet ongeronde bin g'ore. Dit kom voraol vò bie de korten u, maer ok bie de langen uu. Vobbilden bin pit (< put), rispe (~ rups), stik (< stuk) en vier (< vuur).

't Omgekeerde kom ok vò: rondienge. Dit is laeter opgetreje en dit is typischer vò 't Zeêuws (en ok vò 't West-Vlaems). Ok dit komt zoôwè bie de korten i/e as bie de langen ii vò: dulve (~delf(t)), vuuf (< viif, ~ vijf), pupe (< pipe, ~ pijp).

Klankkaerte

'n Representatieve klankkaerte vo de Zeêuwse klienkers (zonder plaeselijke varianten) kom d'r zoô uut te zieën:

korte klienkers

vo

naebie-vo

midden

naebie-achter

achter

geslote

i • y

u

ɪ • ʏ

ə

ɔ

æ

ɑ

naebie-geslote

middelgeslote

midden

middelopen

naebie-open

open

lange klienkers

vo

naebie-vo

midden

naebie-achter

achter

geslote

i: • y:

u:

e: • ø:

o:

ɛ:

ɑ: • ɒ:

naebie geslote

middelgeslote

midden

middelopen

naebie-open

open

Tweêklanken

't Zeêuws eit 'n antal tweêklanken die-a 't Standerdnederlands nie ei. De typischte bin de eê en de oô.

De eê gaet ofwè vromme op de Oergermaonse ai (eên < *ainaz), ofwè op de Middeleêuwse ie (spreek uut ië: teêë < tie). De oô gaet, op dezelfde menier, ofwè vromme op de Oudgermaonse au (boôm < *baumjô), of op de Middeleêuwse oe (spreek uut ooë: doôd < doet).

De uutspraek van die klanken verschilt per streek 'n bitje. De eê kan van /eje/ toet /ieà/ gerealiseerd ore. Op dezelfde menier verschilt de realisaotie van de oô ok van /òòwe/ toet /oeà/.

Bie de oô is 't ok nog zoô dat 'n dikkels tweê varianten in 'tzelfde dialect eit, eêntje vo 't type boôm (< au) en eêntje vò 't type doôd (< oe). In groôte deelen van Walcheren klienkt bie 't eêste type 'n gewone oo. Daedeu Oôskappels boom in plekke van boôm. In groôte deêlen van 't Zeêuwse taelgebied, voraol in 't noorden maer ok wè op Noord- en Zuud-Beveland, doeë ze dikkels boam neffens doôd schrieve: ier bin d'r dus dudelijk tweê oô-klanken neffens mekaore. De klank in boam is dan 'n lange eênklank.

Zuvere tweêklanken bin de au/ou, de ei en ui, juust as in 't Nederlands. De ui kom zoô dikkels nie vò, mae wè in 'n woord as stuitje (stuutje is dan 't uutende van de wurvelkolom). De Nederlandse etymologische au klienkt in 't Zeêuws vanouds as aeu: blaeuw, graeuw, klaeuw. In sommige streken is die klank verdwene en weer toet au g'ore, in aore gebieden leeft ze nog bie aolle generaoties deu. De ee, eu en oo kriege in 't Zeêuws ok 'n licht naeslagje: eej, oow, euw. Die ore nie uutgeschreve.

Meeklienkers

De g oor in de meêste dialecten vreêd zwak uutgesproke. Soms praote ze over de "zachte g", maer die naem klopt niet, omda deze klank op dezelfde plekke in de mond oor uutgesproke as de Ollandse g en nie vedder nae vore (zoas in 't Braebants en Limburgs, daer-a de g wè zacht is). 't Verschil mee 't Ollands is dat de keel minder vernauwd oor. Daedeu gaet de g de richtienge van 'n h op. Vee dialectschrievers schrieve dae dan ok 'n h, maer 't Woordenboek der Zeeuwse Dialecten en 't blad Noe schrieve allebei in aolle gevallen 'n g vò. Oe zwak en h-achteg de g oor uutgesproke verschilt van durp toet durp en zelfs van spreker toet spreker.

Op plekken daer-a vanouds 'n h stieng is die in 't Zeêuws wiggevalle. Uutzonderiengen bin (naebie eel) Goereê-Overflakkeê en Svore. Vroeger aodde Zeêuwen vreêd 'n moeite die h uut te spreken. Zoô kon d'n a ze Ollands spraeke of peugde te spreken verschiene op plekken daerat 'n nie tuusoorde ("Aal 't hanker op"). Ok wier ze wè as 'n soorte van g uutgesproke (zie bove: de g klienkt ummers al naebie as 'n h). Vandaeg d'n dag kenne de meêste Zeêuwen meêr as genoeg Nederlands om zukke fouten nie meer te maeken. In nieuwe vreêde woorden kan de h ok gewoon bluve stae.

De r oor in 't Zeêuws goed gerold. Uutzonderiengen bin 'n antal stadsdialecten, daer-a, onder Fransen invloed, de r gebrouwd oor. De letter vaolt gewoonlik wig vò 'n s: kes, eêste, ves. Dit komt nie vò op Georeê-Overflakkeê.

Vedders valle d'r bie korte, veegebruukte woorden noga dikkels endletters wig, zonder dat 'r 'n echt systeem achter zit: Da za wè.

Grammaotica

Ziet ok: Zeêuwse grammaotica

Morfologie

De Zeêuwse morfologie is nie fundamenteel aors as de Nederlandse, maer d'r bin dudelike verschillen an te wiezen.

Zelfstandege naemwoorden è in principe nog drie woordgeslachten, awast is 't verschil nie aoltoos zoô dudelik meer. Mannelike woorden kriege dikkels d'n as lidwoord, voraol as ze mee 'n klienker of 'n b, d of t beginne: d'n boer, d'n dominee, d'n Turk, d'n aene. Slutende regels vò oeneer-a 't woordje d'n optreejt bin nie te geven. Vrouwelike woorden kriegen aoltoos de as lidwoord. Eel dikkels endege vrouwelike woorden nog op -e: vrouwe, plekke, verve, schieve, pupe, klokke, bergienge, boerinne, gevangenisse. Let d'rop dat d'n uutgang -e ok bie mannelike en onzieëge woorden vò kan komme (d'n aene, 't arte), maer dat bin d'r maer weineg. Woorden die-an in 't Standerdnederlands -eren as meervoud kriege è in 't Zeêuws -ers: kinders, oenders, eiers.

Werkwoorden kenne ok 'n paer eigenaoreg'eden. In de meêste Zeêuwse dialecten eit 't werkwoord tweê infinitieven. D'n eêsten endegt op -e en d'n tweêden op -en (of -ene, op Goereê). D'n infintitief op -en oor gebruukt nae 't woordje te en as 't werkwoord zelfstandeg gebruukt oor: ie stieng glad te schreêuwen; 'k bin moeë van 't loôpen. Bie ik as onderwerp komt 'r soms 'n -e bie de persoonsvurm: Ik dienk(e) da je dat beter kan laete. As 't onderwerp van 't zin jie is, kan 't werkwoord be'alve d'n uutgang -t ok d'n uutgang -e kriege, of glad gin uutgang: Je kenne mien toch wè eej?. Ok in d'n derde persoon vaolt de -t soms wig: Ie doe juust of dan me-n-'im dat gevroge è. 't Voltooid deêlwoord oor gevurmd mee of 't vòvoegsel ge-, of e-: (g)emaekt. Dit angt van 't gesproke dialect af.

Typisch vò vee dialecten in de Nederlanden, maer in vee Zeêuwse dialecten consequent deugevoerd, is de voegwoordvervoegienge. Dat beteêkent in 't geval van 't Zeêuws dat 'n voegwoôrd 'n meêrvoudsvurm kan kriege as 't woord wat-a d'rop volgt in 't meervoud staet. Etymologisch gezieë gaet 't feitelik altied om 't woordje dat, dat-a in dan verandert. Vergliek:

Naedat 'n de deure dichtdee, stapte d'n z'n auto in.
Naedan ze de deure dichtdeeë, stapte ze ulder auto in.
Ik weête nie, waer-a je dat moe zoeke.
Ik weete nie, waer-an julder dat moete zoeke.

Omdat an betrekkelike vònaemwoorden ok 't woordje dat oor vastgeplakt (ziet onder), kriege deze woorden ok dat soort constructies.

Die vreêde verkeersborden, die-an ze vorreg jaer neergezet è, bin noe aweer wigge'aeld.

Zinsbouw

De Zeêuwse zinsbouw verschilt nie vreêd vee van de Nederlandse. De volgende verschillen bin de belangriekste.

An vee voegwoorden en betrekkelike vònaemwoorden oor dat of soms ok of of as geplakt (af'ankelik van 't dialect). k Weête nie, oeneer-at' 'n komt. Feitelik kan d'r gin biezin gemaekt ore, zonder dat bie 't verbindend element 't woordje dat te pas komt.

Dialecten

Awast eit in percipe elk durp z'n eigen dialect, meêstal ore de dialecten ingedeêld an de and van de ouwe eilandstructuur. Dikkels vurmt 'n breêje zeê-aerm 'n belangrieke taelgrenze, maer soms bin dialecten van tweê verschillende eilanden juust naebie gliek an mekaore.

't Meêst afgescheie bin 't Svores, wat-a 'n Ollands-Zeêuws overgangsdialect is, en de dialecten uut Zeêuws-Vlaonderen. Binnen 't Zeêuwse kerngebied is de Oôsterschelde 'n belangrieke binnegrenze tussen noordelik en zudelik Zeêuws. Dat ei te maeken mee de geschiedenisse van Zeêland: 't noôrden oorde al eêuwen bie Olland, 't midden was strijdtoneêl tussen Olland en Vlaonderen en 't zujen bleef in anden van Vlaonderen toet an de Nieuwen Tied.

Ok binnen de streekdialecten bin, zoôas gezeid verschillen. Die bin dikkels oôst-westgericht. Dit gaet in 't biezonder op vò 't Flakkees, 't Walchers, 't Zuud-Bevelands en 't Land-van-Kedzands.

Creolen

In de zeventiende en achttiende eêuwe waeren de Zeêuwen goed vertegenwoordegd in de zeêvaert. In de West bin d'r zoô drie creooltaelen ontstae mee 't Zeêuws as baosis. Op de Maegdeneilanden wier toet in de laete twintegste eêuwe 't Neger'ollands gesproke (ondanks de naeme echt nie gebaseerd op 't Ollands maer op 't Zeêuws); in Guyana (wat-a 'n stuitje Nederlands is gewist) bin 't Skepi (uutgesturve) en 't Berbice-Nederlands (naebie uutgesturve) bekend. 't Zeêuws ei ok z'n invloed g'aod op 't Afrikaons, maer dat is aolles bie mekaore toch groôtendeels Ollands van karakter.

Cultivaotie

Muziek

Luusterliedzangers

Rockbands

Literatuur (origineel en vertaeld)

Ziet ok: Lieste van Zeêuwstaelige schrievers

Literatuur in 't Zeêuws is spaerzaem. Toch bin d'r 'n antal dialectschrievers, in 't eêne dialectgebied wat meer as in 't aore. 'n Vroege vòtrekker was Pier Boudens, die-a al vò d'n oorlog Zeêuwse gedichten publiceerde. Vee originele literatuur, voraol gedichten oor gepubliceerd in 't blad Noe, uutgegeve deu de Stichtieng Zuudwest 7. Ok bin d'r dialectcolumns in de PZC en in lokaole kranten. Lange vurmen as boeken en toneelstikken bin d'r vorasnog nie.

Ok verschiene d'r zoô af en toe vertaeliengen naer 't Zeêuws, onder aore van biebelfragmenten. In 2000 publiceerde Wim Joosse aolle psalmen in vertaelienge in zien moerstaele, 't Walchers van 't Nieuweland. Laeter verscheen d'r 'n boekje mee d'n titel 'k Za je dát vertelle, daerin biebelfragmenten uut drie verschillende dialecten stoenge. Ander werk wier ok vertaeld, zoôas 't stik Brief in schemer van Herman Heijermans, dat-a in Kats deu de plaetselike toneelvereênegienge as Brief in d'n duuster op de planken gebrocht wier.

`t Zeêuws bestaet as taele om at `t gepraot oor. En da ze dat aol op ulder eige maniere doee, is juust een bewies at `t taelkundig (nie polletiek) gaet om een taele. Een dialect, de taele van eên gebied of plekke die a overaol binnen dat gebied krek `t zelfde klienkt, kan tenslotte gin dialecten è. `t Zeêuws bestaet as cultuurtaele nog nie. En zolange at `t Zeêuws as cultuurtale nie bestaet, kan d`r gin Zeêuwse literatuur bestae en zonder literatuur (en aore vurmen van gebruuk-op-niveau zoas muziek, toneêl, etc.) bluuft `t Zeêuws in de klei steke. Je kan zeie dat Zeêuws voraol een spreektaele is en gin schrieftaele. Mae taelen die a enkelt mae gepraet ore en nie geschreve, die è d`r beste tied g`aod. As je as kleintje tussen de grôte geschreve taelen wil bluve bestae, moe je j`n anpasse. A je op papier, mee geschreve Zeêuws, dichter (oe dichte`is noe nog nie belangriek; eest mae `s de neuzen dezelfde kant uut) bie mekaore komt, kom je dichter bie een Zeêuws dat a volwaerdig nest `t Nederlands functioneert. In de literatuur, maer ook in `t bestuur, op straete, in de wienkel, in de krante en zelfs op de Zeêuwsen omroep.

Opschriften en slogans

Al langen tied ore d'r in 't Zeêuwse taelgebied an weunuzen, durpsuzen, mini-campings en meêr van dat soort diengen Zeêuwse opschriften gegeve. 'n Enkele keer komt 't 'n straet- of bedriefsnaeme in 't Zeêuws vò.

Eel bekend bie 't Nederlandse publiek wier 't plat praotende Zeêuws Meisje van 't glieknaemege beutermerk. Zie brocht de zinn'n Oôns bin zuneg en Gin cent te vee oor! de waereld in.

Internet

't Zeêuws is op 't internet nog mae maegertjes vertegenwoôrdegd, maer sites bin d'r zeker te vinden. Vee van die sites gae over 't Zeêuws en geve bevobbild dialectinfo of woordenliesjes. Sins 2006 is t'r ok 'n afdeêlienge van Wikipedia in 't Zeêuws, die staet noe op 6.432 artikels.

Taelverlies en be'oud

Zoôs mee vee streektaelen 't geval bin gaet 't ok gebruuk van 't Zeêuws achteruut. Toch is 't gebruuk, a je let op 'oe kort 't taelgebied bie de Randstad leit is 't dialektgebruuk nog 'oôg. Verschillende onderzoeken g'ouwe in de jaeren negentig è laete zieë dat nog ruum 60% van de Zeêuwen nog (dikkels) Zeêuws praot. Van de rest eit 'n groôte groep d'r ok 'n goeie kennisse van. 't Gebruuk van 't Zeêuws is daermee nie zoô 'oôg as dat van 't Limburgs maer zeker 'oôger as bevobbeeld 't Drents, dat maer deu d'n 'elt van de bevolkienge daer gesproke oort. De gebieden mee 't meêste dialectgebruuk waeren Goereê, schouwen-Duveland en westelijk Zeêuws-Vlaondere. In 't bezonder vielen durpen as Bru, Erremu, Waschappel en 'n 'oôpe durpen in Zeêuws-Vlaonderen op deudat d'r zelfs nog meer as 90% van de joengeren Zeêuws sprak. In de steeën is 't 'n steês kleiner orende minder'eid die-a Zeêuws praot. 't Andeêl Zeêuwse sprekers oor vo de steden en ulder directe omgevienge geschat op 'n derde; in Middelburg en Vlissienge liekt dat nog vee laeger te leien.

Ondanks dat 't dialect sterk mee de boerenstand oor geassocieerd ka je nie zeie dat 't te lieën eit onder 'n gebrek an prestige. De meêste sprekers bin groôs op ulder taele, die-an ze dikkels "de moôiste van aollemaele" noeme. Deu zukke waerderienge liekt 't nie vo d'n 'and te leien dat 't Zeêuws gauw za verdwiene.

En binnen Zeêland ziee me dus noe een oplevienge van de streektaele, vooral in de culturêlen ’oek. Zeêland is daèmee gin uutzonderienge in Europa. Neê, Zeêland doe volop mee an wat dan ’eêt de Europese ‘dialectrenaissance’ (de wedergeboorte van ’t dialect), waèrof ’t befaemde taelkundig onderzoeksinstituut het Meertens Instituut kommende baemisse op Nederlands vlak een groôt onderzoek naè gae doee. De oplevieng van ’t dialect zòas me noe ziee, in het biezonder in literaire, muzikale en theatrale vurmen. En dat leênt z’n eige vanzelf uutstekend vo volkskundig of ethnologisch onderzoek.

Wan je moe wè ’s over je eige benepe grenzen ’eene kieke om te begriepen wat er thuus speelt. De lèste jaeren is t’r in Nederland - net as in vee andere dêlen van Europa - een opmerkelijk verschiensel waer te nemen. Terwiel ’t dialect z’n oorspronkelijke betêkenisse van aolledaegse omgangstaele tussen gewone mènsen an ’t verliezen is, en in sommige streken a ’êlemaele verdwene is, rukt het drussig op in, zei mae, culturêle domeinen waèrof ’t nooit eerder een soortgelieke rol speelde, zòas bie religieuze diensten, literatuur, popmuziek, toneêl en cabaret.

’t Rapport van de Zeêuwse wèrkgroep signaleert dat verschiensel ook, a noeme ze ’t nie zò expliciet. A je dan naegaet da de taele eên van de belangriekste cultuurutiengen is, waèrin de identiteit van een ’êle groep z’n eige uut, waèrin de indentiteit van een ’êle regio of streek z’n eige uut, en dat dialect daèbie eên van de stèrkste draegers van een regionale indentiteit is, is ’t ’eêl belangriek dat juust die culturêle gebieden goed gestimuleerd ore as nieuwe kraemkaemers van de dialectrenaissance. En dat noe, zie ’k in Zeêland nog nie gebeure as ik de plannen aol ’s bekieke.

De instellienge van streektaalfunctionaorissen in Nederland is een gevolg van de dialectrenaissance - kennelijk leeft er in in ’t provinciaole bestuur de gedachte dat streektaele en streekcultuur zò belangriek zien dat ze de financiering van een eige functie rechtvaerdigen.

An de andere kant moete de functionarissen geziee ore as stimulators van een herleefde belangstellienge en een legitimatie van die belangstellienge (as een amtenaer z’n eige d’r mee bezigoudt, moet ’t wè belangriek zien).

En de provincies die a een bitje verder bin as Zeêland, voere natuurlijk vrolijk een verschillend beleid. In Gronienge moe de betrokken amtenaer een taelkundige weze. In Twente moet ’t er eên zien zonder specifieke taelkundige achtergrond, maè wè mee een stèrke band mee de eigen cultuur, bievoorbeeld een schriever of zanger. Leêp is in dit verband ook de locatie van de werkplekke van die functionaoris. In Gronienge is dat de universiteit, in Drenthe het provincie’uus, in andere plekken gaet ’t om een zò’n bitje zelfstandige locatie of instituut. D’r bin zòvee verschillen omdat er bie de verschillende politieke besturen natuurlijk verschillen van opvattiengen bestae over de rol en ’t belang van de streektaele.

Zie ok

Lienks nae buten

De Zeêuwse taelsite (Site van 't blad Noe)
Zeêuwse Vereênegienge vò Dialectonderzoek
't Kerkje van Ellesdiek, centrum vò de Zeêuwse taele en cultuur
Streektaelmuziek in Zeêland
Facebookpagina over de Zeêuwse taele

Woordenboeken

Zeeuws Woordenboek

Mijnwoordenboek: