Aksel

Liggienge

Gregorius de Groôtekerke

Staduus van Aksel

Aksel van boven in de jaoren '30

Aksel (Nederlands: Axel) is een stad in Zeêuws-Vlaonderen, in de gemeênte Terneuzen. Op 1 jannewarie 2023 ao Aksel 7.875 inwòòners, 3.890 manne en 3.990 vrouwe. Toet 2003 was 't 'n eige gemeênte. Aksel is 3.649 ektaore groot, waorvan 160 ? ektaore bosgebied. De bevolkienge is, ongeweun vò Zeêland, in meerder'eid katholiek. Deze vestiengstad et tijjes de tagtigjarige oorlog flienk geleeje. Ook de tweede wereldoorlog et diepe spòòre agter gelaote. Aksel wit zich nu veilig omriengd dur polders, de Akselse kreek en de Gròòte kreek. Aksel is 'elegen in het Land van Aksel. Terneuzen lag oorspronk’luk ok in ‘t Assenederambacht lag en in 1572 wier’n ut Akselèrs, toe wier ut bie ’t Akselerambacht 'evoegd. De veruûziêng van ’t eêne ambacht næ ’t ând’re viel bie die Terneuzenèrs nie in de ghoeie smaek. Dâttâ mae tot 1584 was deê niks ter zaeke. Dus vanaf die tied bestæt er â un vrieviêng tuss’n Terneuzen en Aksel. Dæ was toen â spræke van afghunst en rivaliteit tussen de twee plèkk’n. De stadsrechten van Terneuzen wiêr’n op 23 april 1584 verleênd. De inweuners van Aksel worre Eêrpelkappers 'enoemd, die bijnaom daanke ze aon ut feit da ze vroeger na den aordappeloogst met der 'kapper' (schoffel) naor ut veld trokke in den 'oop nog wa 'erpels' (aordappeulen) te vinde. Ut beeld De Eêrpelkapper erinnert daor nog aon. In de Twidde Wereldoôrlog wier Aksel bevrijd deu Poolse troepen onger leiding van kolonel Szydlowski. Een antal straetnaemen in de stad, Polenstraet, Generaal Maczekstraet, Generaal Sikorskistraet en het Szydlowskiplein 'erinneren 'ier nog an.

Omschrievieng

Op kultureel gebied is er in Aksel vee te beleve. In ut streekmuseum ut Land van Aksel is een verzaomelieng klederdragte en sieraaje te zien. De begaone grond van de waotertòòre in Aksel is omgetòòverd tot een ekspositieruimte meej wiesselende tentoonstellienge. Verrugeet voral uw verrekieker nie mee te nemen: vanaf de zestig meter oge waotertòòre et u een pragtig versnoet over de wijde omgeving. Bij voldoende wiend draoit de Akselse meule uit 1750 op zaoterdaoge. Het meel wor dur de Akselse bakkers gebruukt om ut over'eerlijke meulenbrood te bakke. Ook kunstlief'ebbers kunne der aart op'aole in Aksel. Ut meest opvallende kunstpròòjekt in den stad is van an deij. Zijn beelde en ook aandere kunstobkekte en skulpture, kleeje de stad prettig aon.

Buite de bebouwde kom ligt ut 160 ha gròòte natuurgebied Smitsschorre. een deel daorvan is uitgeroepe tot kunstbos met laandschapskunst van zo'n twaolf kunstenaors. bòòvendien bevinden zich in di bosgebied een golfbaon, een zweefvliegveld en een motorkrosssierkuit.

Naost deze kunst en kultuur staot Aksel bekend om de zaoterdagse weekmart en ut leutige wienkelaonbod. Ok is ut aongenaom vertoeeve in één van de orekaogelegen'ede en op de gezellige terrasse.

Klederdracht

Nog vee beet'r dan an de taol, ku-j' an da klêêderdracht mèrk'n dat 't Land van Aksel en Walcher'n noga vee mee mekaore te maok'n aod'n. A-je da vergeliikt zóó rond 1860, dan is t'r nie vee verschil tuss'n. Teeh'n 1900 veranderd'n da, wan toen begonn'n in 't Land van Aksel de bekende „vleugels" te groej'n toe boov'n udder 'óófd en de móóje kleur'n verdween'n: 't wier sagjes-an ammao zwart. De R.K.-mèns'n, die in 't Land van Axel waor'n komm'n weun'n 'iêw'n udder eih'n taol en klêêderdracht. Gevolg: Katholieke mèns'n gieng'n nóóit op udder boers! Van d'n Axels'n dracht is noe óók nie vee méér oov'r. Je moed a-gauw naor 'n Boerekaomer gaon, om d'r nog iets van te zien.

Allêên bi biizondere geleeh'nt'eed'n óór'n de móóje ouwe spull'n nog wel's uut 't kammenet g'aold. Jammer, dad êêl wa van d'n opschik die a t'r bii óórd'n, via opkóópers, nao 't buut'n land ver'uusd is! Mao, jao, da's mee d'n oorlog van vêêrtiêne begonn'n. Je kón da goed moeil'k krieh'n; 't wier êêl diere en dan kost 'aost gêên mens 't mêê maok'n. Bij de mann'n begon da. Eest verdween 't êên-tièntje. Boeremannen mee 'n burgse pet op, da was d'êêste step in de verkeerde richtieng. De „confectie" sloog toen z'n slag. Da was noga wa goedkóóper en óók vee makkel'ker. Allêên voeld'n je 't êè'st 'aost nie of a je wad an je liif ao. Wem, da was nogal's 'n verschil mee 'n bommezii'n broek, 'n laokense rok, en zóó! Mao, 't gieng wè deu! De vrouwelieng'n iêw'n wa méér an udder dracht vast. In, laot'n me maor êêrl'k ziin: kléêr'n maok'n de man, mao vooral de vrouwe. Knappe boeredochters, die a dan laoter óók op z'n burgs gieng'n, dao was „nie vee méér èm". In mee d'n oorlog van '40-'45 was 't êêmao afgelóóp'n. Klêêremaokers die a boeregoed konn'n maok'n, waor'n d'r biinao nie mêê. Je kon da goe óók nie mêê krieh'n. In wiên kon d'r nog 'n trekmutse opdoên?,Gao zóó mao deu! Gelukk'g bin d'r mèns'n, die d'r nog éêl wa van weet'n. Wan die klééderdracht was eingel'k juust zóó iets biizonders. Dan moet'n m' óók 's kiik'n deu wiên a da goed g'drooh'n wier. Wan, dao was tenslotte 'n onderscheid in stand: óók bii de boer'n. Juust dao! Je most kunn'n zien, dat 'r tuss'n gróóte boer'n, keuterboertjes in èrrebeij'rs 'n êêl gróót verschil was. Dad 'óórd'n óók zóó! De gedachte was: je moe laot'n zien, wiên a je ziit. De verschil zat naotuurl'k óók in de stof waovan de kléêr'n gemaokt waor'n, mao toch voornaomel'k in d'n opschik, die a t'r an 'ieng. En omda uutpotrett'n (fotograferen) d'r bii d'èrrebeij'rs nog nie bii was, bin die ouwe footoos óók van die jongere boer'n in boerinn'n. Dad ei 't voordeel, da me zoodoende de mooiste dieng'n nog goed kunn'n zien.

Bêêtekampanje

De bêêtekampanje was d'n tiid ad in Sas de suukerfebriek'n draojd'n. 't Gieng dus nie oov'r „koebêêt'n", maor ovv'r 'suukerbêêt'n'. Die most'n nao de fabriek in Sas gebrocht 'óór'n (dao waor'n toen zelf twêê fabriek'n in Sas). Da kon dus mee d'n trein, d'n tram of de bóót vèn de Sassieng'n. Eél vee wiêr'n d'r gelaoj'n op de staosie an de Kiikuut. Mao dao waor'n ze nog nie. Bêêt'n steek'n was a van 't zwaorste en vuulste wérk dat'r was! Je kon d'r 'n aorege sent mee verdiên'n, wan 't gieng nie in daggell'n, mao bii de roe of bii 't gemet (=300 roeden, 44 è. 56 ca). De vrouwelieng'n deej'n eev'n goed mee: kropp'n kapp'n. Die mèns'n waor'n dan modder in slik van kop toe têên. In de boerejongers, die de bêêt'n van 't land aold'n zaog'n óók af óór. In nie te vergeet'n: de perr'n! Mee vierr pèrr'n (soms we zesse!) voo de waog'n, mee de waojspaon'n d'r op, wier noem'n. De wegt dreef óók a-gauw van de taoje modder. Eingel'k most'n de boerejongers voor as ze van 't land waor'n êêrst de wiel'n schóónmaok'n: mao da was gêên doen!. Dan reej'n ze nao de stasie. In dien tiid kon je echt nie mêêr op de wegt komm'n. 'An de stasie stieng de „bêêteploeg" gerêêd om de waog'ns te loss'n, óf direkt in de waggon, óf op 'n gróót'n 'óóp. De „bêêteploeg" was 'n vaste klub èrrebij'rs, die da wérk ieder jaor deej'n, in dan wee nao d'n boer gieng'n. 't Was zwaor wérk mee die gróóte béêteriek'n, mao 't wier goed betaold. De waog'n wier vol op de weekbrugge gereej'n in a-t-ie leeg was wee gewoog'n.

Volksverhael

Daar op 'et Spui (onger Aksel) daar lagen bij 'nen boer de koebêêten die 'an voor zaad geplant waren den anderen merrent ammaal deur mekaar, en snachts dan stongen de laketten te slaan. Dan gingen z'uit 'ulder bed en 'an ze gingen kijken, dan waren ze dicht, en en ze waren nog nie in 'ulder bed, dan stongen ze wêêral te slaan. 't Was daar altijd wà'. De knechten die sliepen op de kluis en z' 'ôôrden de schôôven deur de schuur vliegen, maar 'an ze gingen kijken, zagen ze niks niemer. Amèts 'ôôrden ze geld tellen, êên, twêê, drie, vier; maar 'an ze gingen kijken, dan wast er niks te zien, en pas waren ze trug, dan begost 'et wêêr. En 't gebeurden ôôk dikkels savens 'an ze de pjaerden op stal dejen, dat er 'n wit pjaerd mee kwam gelôôpen, maar 'an ze 't wouen binnen, dan was 'et weg.

Verkeer

• Toet an 1951 ao de stad een eihen spoorstation Aksel. Bij ut buurtschap Schaopebout, net buite aksel, zien we ut spoorwegviadukt uit 1912. Ut viadukt vormt de laotste tastbaore 'erinnerieng aon de vormalige spoorlijn tusse Mechele en Terneuze. Deze verbiending speulde een belangrijke rol bij de iendustrialisaosie van de kanaolzòòne.

Rieksmonumenten

• Boerderij aon de Langeweg 9
• Boerderij aon de Nuuwendijk 90
• Akselse kòòremeule aon de Meulenstraot 72
• Woon'uis/schuur aon Margrette 1
• Woon'uis/bakkeet/zòòmerwoning aon Margrette 2
• Funderieng kasteel aon de Burgtlaon/'Ofplein
• Boerderij aon de Eerste Verkortieng 10
• Woon'uis aon de Mart 2
• Waotertòòre aon Kienderdijk 2
• Woon'uis aon de Stasjoonstraot 3

Sport

• Ballet:
  • Balletschole Petrella Lion
• Tennis:
  • TV Axel
• Voebal:
  • VV Axel
  • AZVV
  • JVAB
• Volleybal:
  • Voorwaarts
• Zwemmen
  • ZV De Otters
• Basketbal:
  • Voorwaarts (heren 1 en jeugd)
• Paeresport
• Boôgschieten
• Vissen
  • GOA (Geduld Overwint Alles)
• Golfen
  • GV De Woeste Kop
• Bridge
  • BC Axel
• Zweêfvliegen
  • EZAC (Eerste Zeeuwse Aero Club)
• Turnen
  • Voorwaarts Axel
• Motorcross
  • RES Axel

Scholen

• Gaspar van der eyde streekschool (gereformeerd)
• Prienses marijkeschool (òòpenbaor)
• St. aantonius (rooms-kat'oliek)
• De waraande (pròòtestaants-griestelijk)

Aore vorzieninge

• Bedrieventerreinen
• begraofplaots
• Bibliotheek
• brandweêr
• bus'altes
• kampieng
• Cultureel centrum
• Durpsbos
• foto- en radio museum
• Golfterrein
• Feêstruumte
• 'oreka
• 'otels
• Kerken
• kienderopvang
• Meule
• Motorcrossterrein
• museum ut laand van aksel
• peuterspeulzaol
• Politiepost
• postaogetschap
• Speelgelegenheden
• Sportgelegenheden
• sport'al
• supermarte
• Volkstunen
• weekmart
• wandel- en fietsroetes
• Wienkels
• woonwaogesentrum
• Zorgcentrum
• zwembad (òòpenlugt)
• Zweêfvliegveld

Weêtenswaordigheên

De gemeêntevlahhe van Aksel is in een baon om de aorde ewist. Lodewijk van den Berg, eboren te Sluuskille, nam de vlahhe mee de ruumte in op um z'n missie mee de Spaceshuttle Challenger.

Lienks nae buten

• Plaatsengids
• AlleCijfers
• Site van de ongernemersvereniging in Aksel
• Geschiedenisse van Aksel
• Streekmuseum 'Het Land van Aksel'
• Website mee informaosie over Aksel

Zeêuwse steden

Steden, meê een stem in de Staeten van Zeêland: Hoes · Middelburg · Reimerswaol (tot 1587) · Ter Veere (nae 1574) · Vlissienge (nae 1574) · Tole · Zurrikzeê Smalsteden (gin stem in de Staeten van Zeêland): Brouwes'aeven · Domburg · Erremu · Kortjeen · Smerdiek · Waschappel Steden in Zeêuws-Vlaonderen (buuten het vroegere gewest Zeêland): Aksel · Biervliet · Erreburg · Filepine · Iezendieke · Sas · Sint Anna ter Mu · Sluus · Terneuzen · 'Ulst · Wosburg