Neptunus (planete)
 |
Dit artikel is 'n etalageartikel. |
| Neptunus | |
|---|---|
 | |
| Informatie | |
| Symboôl | .svg){kind=small} |
| Type | Planete Iesreus |
| Vernoemd ní | Neptunus, een god in de Romeinse mythologie |
| Antal Maenen | 14 |
| Diameter | 49.528 (±30) km (equator) 48.684 (±60) km (polair) |
| Massa | 1,0243×1026 kg |
| Valversnelling | 11,1 |
| Ontsnappingssnelheid | 23,45 |
| Rotatietied | 16:06.30 |
| Saemenstelling kern | Vermoedelijk nikkelijzer en gesteênte |
| Aofplatting | 1 / 58,4 |
| Periode (p) | 164,89 jaer |
| Scheinbaere 'elder'eid | 8 tot 7,8 |
| Afstand tot | de zunne |
| Afstand | 4,498×109 km |
| Temperatuur | 53 |
| Saemenstelling | 80% H2, 19% He, 1,5% CH4, 0,01% NH3, ~ 1,5x10-4% C2H6, spoôr'n van C2H2 |
Neptunus is vanaf de Zunne gezieë de achtste planete van ons zunnestelsel. Neptunus is het verst van de Zunne verwijderd van de acht planeten. De planete is vernoemd ní de Romeinse god van de zeê Neptunus.
Ontdekking van Neptunus
[bewerk | brontekst bewerken]De eêrste waernemingen van Neptunus wierren in december 1612 en jannewari 1613 verricht deu Galileo Galilei, toen de planete vlak naest Jupiter verscheên. Mae omdat um ervan uutging dat het een sterre betrof, staet de ontdekking niet op um z'n naeme. In 1821 publiceêrde Alexis Bouvard tabellen van de baen van Uranus, waarbie'um afwijkingen (storingen of perturbaties) opmerkte die alleên deu 'n aore planete veroôrzaekt konden worden. In 1843 berekenden John Couch Adams en Urbain Le Verrier onafhankelijk van mekoar de baen die deze hypothetische planeet zou beschrieven, maer deze wierre deu George Airy as onmogelijk afgedaen. In de zomer van 1846 begunne James Challis aerzelend een nuwe zoektocht ní de onbekende planete. 't waeren echter Johann Galle en Heinrich d'Arrest die de planete op 23 september 1846 vò het eêrst waernamen, slechts 1° vanaf de plekke wí Adams en Le Verrier d'r ao vòspeld. Laeter realiseerde Challis zich dat'um in augustus de planete à tweê keêr ao waergenomen, onger 'aer te 'erkennen as de nieuwe planete. Op 12 juli 2011 ei Neptunus een volledige omloôp rond de zunne gemaekt sinds de ontdekking van de planete in 1846.
Samenstelling
[bewerk | brontekst bewerken]De opbouw van de iesreus Neptunus vertoônt veê overeenkomsten mie die van Uranus. De kern bestaet uut ('esmolten) metaal en rots en daaromheen bevindt zich een mantel van gesteente, water, ammoniak en methaen. Nae buten toe 'ôre de mantel steêds vloeibaerder en gaet uuteindelijk geleidelijk over in d'n atmosfeêr.
Atmosfeêr
[bewerk | brontekst bewerken]Op grotere 'oôgten bestaet de atmosfeêr van Neptunus vrijwel volledig uut waterstof en 'elium. Lager 'ôre d'r ok methaen amoniak 'n waeter angetroff'n. D'n relatief 'oge concentratie methaen in d'n laegere atmosfeêr veroôrzaekt de vò Neptunus karakteristieke blauwe kleur. In tegenstelling toet d'n atmosfeêr van Uranus, koômen d'r op Neptunus wè groôte wolkenformaties vò.
Manen en ringen rondom Neptunus
[bewerk | brontekst bewerken]
De langst bekende maen van Neptunus is Triton, wìvan 't bestaen al 'n maend nae d'n ontdekking van de planete (1846 wierre bevestigd. Pas in 1949 wierre deu Gerard Kuiper de twidde maen Nereïde ontdekt. In totaal bin d'r in 2013 14 manen rondom Neptunus bekend. De meest recente maen die ontdekt wierre is S/2004 N 1.
| Naem | Middellijn (km) | Massa (1016 kg) | Straal van de baen (km) | Omlooptijd* (d) | |
|---|---|---|---|---|---|
| Neptunus III | Naiad | 58 | ~19 | 48.227 | 0,294396 |
| Neptunus IV | Thalassa | 80 | ~37 | 50.075 | 0,311484 |
| Neptunus V | Despina | 148 | ~210 | 52.526 | 0,334656 |
| Neptunus VI | Galatea | 158 | ~370 | 61.953 | 0,428744 |
| Neptunus VII | Larissa | 193 (208 × 178) | ~490 | 73.548 | 0,554653 |
| Neptunus VIII | Proteus | 418 (436 × 416 × 402) | ~5000 | 117.647 | 1,122315 |
| Neptunus I | Triton | 2707 | 2,140.000 | 354.800 | –5,876579 |
| Neptunus II | Nereïde | 340 | ~3100 | 5.513.400 | 360,135 |
| Neptunus IX | Halimede | 60 | ~9 | 15.728.000 | –1879,71 |
| Neptunus XI | Sao | 38 | ~9 | 22.422.000 | 2914,07 |
| Neptunus XII | Laomedeia | 38 | ~9 | 23.571.000 | 3167,85 |
| Neptunus X | Psamathe | 28 | ~1.5 | 46.695.000 | –9115,91 |
| Neptunus XIII | Neso | 60 | ~9 | 48.387.000 | –9373,99 |
| Neptunus XIV | S/2004 N 1 | 20 | |||
* Neptunus roteêrt, van um z'n noôrdpool af gezieë, tegen de wiezers van de klokke in. Ok de meeste maenen beweêgen "linksom". Een negatieve omlooptied geêft een rotaotie aan die 'ieran tegengesteld is ("rechtsom").
De eerste vermoedens van (onvolledige) ringen rondom Neptunus ontstongen 'alverwege d'n jaren 80. Deêze vermoedens wierren in 1989 deu waarnemingen van de vòbie vliegende ruumtesonde Voyager 2 bevestigd. De buutenste Adams ring bestaet uut vier afzonderlijke bogen die de namen Liberté, Egalité, Fraternité en Courage è. Onder invloed van de maen Galatea groeien deze boôgen niet uut toet volledige ring'n. Met de Voyager bin ok dichter bie de planete nog enkele ringen ontdekt. Aol deze ringen bin erg smal en vermoedelijk ontstaen na het inslaan van meteorieten op de maenen. Er is in 2004 een vuuftal ringen bekend die zich bevinden op afstanden tussen 41.900 en 62.900 km van het centrum van de planete.
| Naem van de ring | Straal (km) | Breêdte (km) | Antekening |
|---|---|---|---|
| 1989 N3R ('Galle') | 41,900 | 15 | Vernoemd naar Johann Galle |
| 1989 N2R ('Leverrier') | 53,200 | 15 | Vernoemd naar Urbain Le Verrier |
| 1989 N4R ('Lassell') | 55,400 | 6 | Vernoemd naar William Lassell |
| Arago Ring | 57,600 | - | Vernoemd naar François Arago |
| Liberté Ring boog | 62,900 | - | "Leidende" boog |
| Égalité Ring boog | 62,900 | - | "Equidistante" boog |
| Fraternité Ring boog | 62,900 | - | "Volgende" boog |
| Courage Ring boog | 62,900 | - | |
| 1989 N1R ('Adams') | 62,930 | <50 | Vernoemd naar John Couch Adams |
Sommige planetoïden ein dezelfde naam als de manen van Neptunus: 74 Galatea, 1162 Larissa. Triton ao hin officiële naam tot de 20e eeuw. De naam was in 1880 gesuggereerd door Camille Flammarion, maar wierre niet algemeen gebruukt tot de late jaren 1930. Triton stond bekend als "de satelliet van Neptunus", de twidde satelliet wierre immers pas in 1949 ontdekt.
Verkenning
[bewerk | brontekst bewerken]
Tot op heden is slechts éên ruumtesonde in de buurt van Neptunus gewist. De in 1977 gelanceêrde Voyager 2 passeerde de planete in augustus 1989. Tiejens deêze missie ei de sonde foto's van de planete en de ringen nae de aerde gestuurd en ei 't vervolgens het zunnestelsel verlaeten.
Waernemen
[bewerk | brontekst bewerken]Neptunus is niet mie het bloôte oog te zien, deu zijn 'roôte afstand van de zunne is hij niet 'elder genoeg. Mie een verrekieker en een zoekkaertje is Neptunus wè te vinden, maar er is dan weinig spectaculairs dan een "sterretje" van de 8ste grootte. Om hem als blauw schijfje te kunnen zien is een redelijk hroôte telescoop vereist. Mie een telescoôp was de planeet tot 2012 in het sterrenbeeld Steenbok (Capricornus) zichtbaar als een blauwgroene schijf die veel gelijkenis met Uranus vertoônt.
| Zunnestelsel |
|---|
| Zunne |
| Planeten |
| Mercurius | Venus | Aerde | Mars | Jupiter | Saturnus | Uranus | Neptunus |
| Dwergplaneten |
| Pluto | Ceres | Haumea | Makemake | Eris |