Beêsten

De beêsten (Latiens Animalia) bin 'n belangriek riek van organismen uut 't domein van de eukaryoten, dan ze vurme zaemen mee de planten, de schimmels en de protisten. Ze bin gewoonlik meêrcellig, kunne d'r eige bewege en voeje d'r eige mee sukers uut aore organismen. Ze aeseme zuurstof in kooldioxide uut, welke lèste stof weêr deu planten gebruukt oor om sukers mee an te maeken. De groôtte van dieren verschilt van minder as 'n millimeter toet tientallen meters; de levensdier kan verschillen van maer 'n paer uren toet 200 jaer. Beêsten ore nie zoô oud as planten maer meêstal ouwer as bacteriën. Meêr as de 'elt van alle diersoôrten bin insekten (1.000.000 specie).

De eêrste beêsten bin ontstae rond 't begin van 't Paleozoïcum, 550 miljoen jaer vromme. Geleerden bin 't d'r nie over eêns of sommige ouwere fossielen ok a an beêsten toe te schrieven bin.

Eigenschappen

Op 'n paer uutzonderiengen nae èn aolle beêsten verschillende weefsels, zoôas spieren om d'r eige te bewegen, zenuwen om prikkels op te vangen en te verwerken, en orgaonen. Bie oôgere beêsten is 't knoôppunt van de zenuwen uutgegroeid toet 'n orgaon op z'n eige: de essens. Verteêrienge van 't eêten gebeurt gewoonlik intern; de afvaolproducten daervan moete 't lief dan ok weer verlaete.

Awast komt aseksuele voortplantienge bie dieren ok vò (deu parthenogenese of deu fragmentaotie), seksualiteit is wè de norm. Seksuele voortplantienge oor bereikt deur meiose: 't anmaeken van ei- en zaedcellen mee aollef zoôvee chromosomen. As die bie mekaore komme ontstaet d'r 'n nieuwe cel mee evevee chromosomen as de ouwers. Vervolges groeit de celklomp uut toet 'n embryo, en daenae tot 'n volwaerdeg nieuw dier. Dit proces gebeurt meêstal in beschermde schillen die-an eiers genoemd ore, mae de meêste zoogdieren brienge ulder kinders levend op de wereld.

Indeêlienge

't Beêstenriek is in drie onderrieken verdeêld: de Parazoa, de Mesozoa en de Eumetazoa De protozoën worn vandaeg d'n dag bie de protisten gerekend. 'n Globaole indeêlienge.

• RIEK BEÊSTEN (Animalia)
  • Onderriek Parazoën (Parazoa)
    • Superstamme Porifera (Sponsbeêsten)

• • Onderriek Midd'nbeêsjes (Mesozoa)
    • Superstamme Acoelomorpha
    • Superstamme Chaetognatha
    • Superstamme Orthonectida
    • Superstamme Rhombozoa

• • Onderriek Eumetazoën (Eumetazoa)
    • Superstamme Placozoa (Plakbeêsjes)
    • Superstamme Radiata
      • Stamme Cnidaria (Netelbeêsten)
      • Stamme Ctenophora (Ribkwall'n)
      • Stamme Trilobozoa †
    • Superstamme Bilateria
      • Claode Oermondegen (Protostomata)
        • Stamme Ecdysozoa
        • Stamme Lophotrochozoa
        • Stamme Platyzoa
      • Claode Nieuwmondegen (Deuterostomata)
        • Stamme Stekel'udegen (Echinodermata)
        • Stamme Chordabeêsten (Chordata)
        • Stamme Hemichordata
        • Stamme Xenoturbellida
        • Stamme Vetulicolia †

Kiek vò taxonomische informaotie over dit onderwerp op de bladzie Animalia van Wikispecies.