Zeêuwse grammaotica

Werk in uutvoerienge
An dit artikel oor nog gewrocht.

---

De Zeêuwse dialecten verschillen op vee punten van 't Standaerdnederlands. Die verschillen ore nie alleêne uutgedrukt in woordenschat en klanklere, maer vozeker ok in de grammaotica. Die ei vee aorig'eden die-a in de standaerdtaele onbekend bin. Dikkels leie de overeênkomsten eêrder bie aore dialectgroepen zoôas 't 'Ollands, West-Vlaoms en 't (voraol West-)Braebants. Wat vo de klanken en de woordenschat ok a geldt, gaet 'ier ok op, dat de Zeêuwse grammaotica voraol Vlaemse en 'Ollandse elementen miengelt.

In dit artikel oor zoôwè ingegae op de aolgemeêne trekken van 't Zeêuws as taelgroep op z'n eige as op de specifieke verschillen mee 't Standaerdnederlands en aore dialecten. Ok de verschillen tussen de meêrdere Zeêuwse streêktaeltjes komme vanzelf an bod.

Naemwoorden

Naemwoorden laete d'r eige opdeêlen in zelfstandige en bievoegelijke naemwoorden.

Woordgeslacht

't Zeêuws ei drie woordgeslachten: mannelijk, vrouwelijk en onziedig. Dat is t'r eên meêr as in de Noord-Nederlandse spreektaele. Drie geslachten kom wee wè vo in de omriengende dialecten: 't West- en Oôst-Vlaoms, 't Braebants en de dialecten in 't uterste zuje van d'n 'Ollandsen taelgroep.

• Mannelijk bin woorden die-a nae venters of mannelijke beêsten verwieze, woorden op -er, op -nk en naemwoorden die-a van werkwoordstammen aofgeleid bin. Vedders bin 'n berg woorden zonder markerienge ok mannelijk (die kunne ok onziedig weze).
• Vrouwelijk bin in 't gemeên woorden die-a nae wuven of vrouwelijke beêsten verwieze, vedders woorden op -ster en de meêste woorden op -e (inclusief aolle woorden op -ienge). Woorden op -e kunne ok mannelijk weze, as ze nae mannelijke beêsten verwieze (liekas 'aene) en 'n enkelde keer onziedig (bievobbeeld 'arte). D'r bin 'n 'andjevol vanouds vrouwelijke woorden die nie op -e endige, zòas ´and.
• Onziedig bin (zonder uutzonderienge) aolle verkleinwoorden, vedders woorden die bestaen uut ge-, be-, ver-, ont- mee werkwoordsstam en woorden gemarkeerd mee 'n rietje achtervoegsels. Ongemarkeerde woorden bin ok dikkels onziedig, mae die kunne juust zoô goed mannelijk weze (zie bove).

In Nederlandse woordenboeken staet 't geslacht d'r dikkels bie. Bedienk dat dit vo 't Zeêuws dikkels nie 'tzelfde is. Vedders 'ouwe nie aolle sprekers de drie geslachten eve goed uut mekaore. Je kunne diengen ore d'n aele, awast moet dat feitelijk d' aele weze.

Lidwoorden

J'ei bepaelde en onbepaelde lidwoorden. 't Onbepaeld lidwoord is altoos 'n. Soms oor dat vo medeklienkers as e uutgesproke. Verschil in geslacht is d'r nie.

Bepaelde lidwoorden bin de, d'n, d' en 't.

Mannelijke woorden kriege d'n as lidwoord as t'r 'n b, d, t of klienker op volgt. Op Goeree-Overflakkee ei je dat ok vo 'n h (in de rest van 't Zeêuws bestae die letter nie). In aore gevaollen kom d'r normaol gesproke de as lidwoord.

• d'n boer
• d'n diek
• d'n toerist
• d'n (h)iengst
• d'n ouwerlienk
• de man
• de rik
• de smid

Vrouwelijke woorden en woorden in 't meêrvoud kriege meêstentieds de. Dat oor d' as 't woord dat d'rop volg mee 'n klienker begint. Dit lidwoord vurm dan gin lettergreep op z'n eige, mae maek deêl uut van d'n eêste lettergreep van 't volgende woord.

• de boerinne
• de dulve
• de zwaolme
• de smisse
• d' utienge
• d' oere/ de hoere

't Lidwoord vo 't onziedig is altoos 't. Dikkels oor dat an de vogaende of volgende lettergreep verbonde; 'n eige lettergreep vurmt 't feitelijk alleêne as 't fonetisch nie aors kan.